Kostum va moda tarixi

Buxoro  –  Samarqand  liboslari.  Buxoro va Samarqand 
milliy kiyimlarida qo‘shni davlatlar 
ning madaniy ta’siri 
kuzatiladi, uning asosiy shakllari va ayrim elementlari asrlar 
davomida yaratilgan.
O‘zbekistonda qadimdan ip gazlama, yarimipak, ipak va 
jun gazlamalar ishlab chiqarilgan. Ular butun Sharqda o‘rta 
asrlardan,  ya’ni  Хitoydan  qadimiy  Тurkiston  orqali  «Buyuk 
ipak yo‘li» o‘tgan vaqtdan beri mashhur bo‘lib kelgan. Buxoro 
va Samarqand gazlamalarining shuhrati to‘g‘risida Narshaxiy, 
Мaqdisiy va qator X asr tarixchilarining asarlari dalolat beradi. 
Ularning xabar berishicha, mahalliy gazlamalar Bag‘dod, 
Хuroson,  Мisr,  Suriya,  Vizantiya  kabi  shaharlarda  ishlab 
chiqarilgan. 
XIX asr o‘rtalarida ko‘plab shaharlar (Buxoro, 
Samarqand,  Shahrisabz,  Мarg‘ilon  va  boshqalar)da  milliy 
o‘ziga xos va yuqori sifatli gazlamalarning turli xillari 
ishlab chiqarilgan. Bizning mamlakatimiz va undan 
tashqarida og‘ir yarim ipak gazlamalar – beqasam, banoras 
va adras; ayollar kiyimi uchun yengil va yupqa ipak mato  – 
shoyi, ranglarining mutanosibligi bo‘yicha juda ajoyib 
abrli gazlamalar mashhur. Buxoroning abrli gazlamalarida 
asosan uchta rang – to‘q qizil, sariq va pushti ranglardan 
foydalanilgan (56-rasm).
Buxoro va Samarqandning milliy kiyimlari O‘zbekistonning 
boshqa mintaqalari kiyimlaridan serhashamligi va noyob 
zardo‘zi kashtalari bilan ajralib turadi (57–58-rasmlar).
XIX asrda Buxoroda zardo‘zlik san’ati gullab-yashnagan. 
Zardo‘zi kashtalar bilan, asosan, saroy a’yonlari, ayollar va 
erkaklar kiyimlari: chopon, belbog‘lar, bosh va oyoq kiyimlar 
bezatila boshlandi. Zardo‘zlik san’atida zardo‘zi-zamindo‘zi 
texnikasi keng tarqaldi, bunda asos sidirg‘asiga kashta bilan 
tikib chiqiladi (59–60-rasmlar). 

---

173
XX asrda zardo‘zi-guldo‘zi texnikasi rivojlandi, bunda 
naqsh gullari qattiq qog‘oz yoki kartondan qirqib olinib, mato 
ustiga qo‘yiladi va zar ip bilan tikib, qoplanadi.
56-rasm. Erkaklar libosi. Samarqand.

---

174
Hozirgi vaqtda zardo‘zlik san’ati an’analari yanada yuqori 
pog‘onaga ko‘tarildi. Buyumlarning turlari ko‘paydi, kompo-
zitsiyalar ishlab chiqish sifati yaxshilandi. Do‘ppilar, ayollarning 
yengsiz nimchalari, shippaklar, belbog‘lar, sumkachalar, 
kartmonlar va boshqalar keng tarqaldi (61-rasm).
Shunday qilib, Buxoro va Samarqand O‘zbekistonning 
zargar 
lik va zardo‘zlik san’ati rivojlangan markazlaridan 
hisoblanadi.