Korxonaning qisqa muddatli va uzoq muddatli oraliqdagi faoliyati

Chekli xarajat (MC-MarginalCost) - ishlab chiqarish hajmini kichik miqdorga (odatda bir birlikka) oshirish bilan boіliq bo‘lgan qo‘shimcha umumiy xarajatdir:

Bu yerda chekli o‘zgarmas xarajat bo‘lgani uchun, chekli xarajat chekli o‘zgaruvchan xarajat ga teng ( ).
“Marginal Cost
One final and very crucial cost concept remains: Marginal cost (MC)is the extra, or
additional, cost of producing one more unit of output. MC can be determined for each
added unit of output by noting the change in total cost that that unit’s production
entails:MC = change in TC /change in Q”².


- chekli o‘zgaruvchan xarajat bo‘lib, mahsulotni qo‘shimcha bir birlikka ( ) oshirgandagi o‘zgaruvchan xarajatning o‘sgan qismi gateng.
Yuqoridagi formuladan ko‘rinib turibdiki, o‘zgarmas xarjat chekli xarajat miqdoriga ta’sir qilmaydi. Chekli xarajat o‘zgaruvchan xarajat funksiyasidan olingan hosilaga teng:
.
Umumiy, o‘rtacha, o‘zgaruvchan va chekli xarajatlar grafiklarining tipik joylashuvi quyidagi 16-rasmda keltirilgan:

16-rasm. va grafiklarining o‘zaro joylashuvi.

Rasmdan ko‘rinib turibdiki, agar bo‘lganda chiziіi pastga qarab tushadi va bo‘lganda ham chiziіi pastga qarab kamayib boradi. Buning sababi - har bir yangi qo‘shimcha birlik mahsulotni ishlab chiqarish xarajati ishlab chiqilgan mahsulotning o‘rtacha va o‘rtacha o‘zgaruvchan xarajatidan kichik bo‘lgani uchun, o‘rtacha va o‘rtacha o‘zgaruvchan xarajatlarni kamaytiradi.

Agar va bo‘lganida va chiziqlari yuqoriga qarab o‘sib boradi. Bu yerda qo‘shimcha ishlab chiqarilgan birlik mahsuloti xarajati va dan katta bo‘lgani uchun, u ushbu o‘rtacha va o‘rtacha o‘zgaruvchan xarajatlarini oshiradi.
Yuqoridagi fikrlardan kelib chiqadiki, o‘rtacha xarajat ( ) va o‘rtacha o‘zgaruvchan xarajat ( )lar o‘zlarining minimal qiymatlarida chizig‘ini kesib o‘tadilar (rasmda va nuqtalar), ya’ni
bo‘lganda ,
va bo‘lganda .
Misol. Yuqorida ko‘rib o‘tilgan apelsin sotuvchining xarajatlarini qaraymiz. 2-jadvalda sotuvchining xarajatlari tarkibi keltirilgan.
2-jadval.

Mahsulot	O‘zgarmas	O‘zgaruv-	Yalpi	Chekli	O‘rtacha xarajatlar
miqdori, Q	xarajat, FC	chan xara-jat, VC	xarajat, TC	xarajat, MC	O‘zgarmas,AFC	O‘zgaruv- chan,AVC	Umumiy,ATC
0	50	0	50	-	-	-	-
1	50	50	100	50	50	50	100
2	50	90	140	40	25	45	70
3	50	120	170	30	17	40	57
4	50	160	210	40	13	40	53
5	50	210	260	50	10	42	52
6	50	270	320	60	8	45	53
7	50	340	390	70	7,1	49,6	55,8
8	50	420	470	80	6	53	59
9	50	510	560	90	5,5	56,5	62
10	50	610	660	100	5	61	66

Jadvalni qarasak, o‘rtacha umumiy xarajatlar sotish hajmi 5 birlikka teng bo‘lganda minimal 52 so‘mga teng. Chekli xarajatlar sotish xajmi 2-dan 3-birlikka o‘tganda minimal qiymat - 30 so‘mga teng. O‘rtacha o‘zgarmas xarajatlar sotish hajmi oshishi bilan kamayib bormoqda.


Nazorat uchun savollar

1. 
   Tadbirkorlik shakllarining xususiyatlarini aytib bering.
   
2. 
   Firmalarning qisqa va uzoq muddatli oraliqdagi faoliyati nimalar bilan xarakterlanadi?
   
3. 
   Firmaning ichki va tashqi xarajatlarini izohlab bering.
   
4. 
   Firma xarajatlari grafikda qanday tasvirlanadi?
   
5. 
   O‘rtacha va o‘zgaruvchan xarajatlar.
   
6. 
   Chekli xarajat nimani ifodalaydi?
   

1^Campbell R. McConnell. Microeconomics. - Copyright 2015, Macmillan Publishing Company, a division of Macmillan, Inc. 192 p

2^Campbell R. McConnell. Microeconomics. - Copyright 2015, Macmillan Publishing Company, a division of Macmillan, Inc.–P.-195