Korxonalarda investitsion qarorlar qabul qilishning mohiyati va ahamiyati

Korxonalarda investitsion qarorlar qabul qilishni samarali tashkil etishda korxonaning moliyaviy samaradorligi.

Bozor sharoitida investitsiyalarni tashkil etish va moliyalashtirish
yo'nalishlari O'zbekiston Respublikasi iqtisodiyotni barqarorlashtirish korxonalar ishlab chiqarishni rivojlantirish uchun bir qancha tadbirlar hamda investitsiya dasturlari va loyihalarini ishlab chiqilmoqda. Hozirgi paytda investitsiyalarning tashkil etish va moliyalashtirish investitsiya siyosatining quydagi yo'nalishlariga asosan amalga oshirilmoqda:
— tashqi iqtisodiy faoliyatni yanada erkinlashtirish borasida aniq
maqsadni ko'zlab siyosat o'tkazish, tovarlarni eksport qilishda xorij
investitsiyalari uchun o'z daromadlaridan foydalanishlarida birmuncha
imtiyozlar tartibini joriy etish;
— xorijiy investitsiyalari asosan kapital manbalarini Respublika
iqtisodiyotiga jalb etish uchun huquqiy, ijtimoiy, iqtisodiy shartsharoitlarini
yanada takomillashtirish;
— O'zbekistonga jahon talablari darajasidagi texnikalar olib keladigan
iqtisodiyot tizimni rivojlantirishga yordam beradigan xorij investitsiyalariga
nisbatan ochiq eshiklar siyosati o'tkazish.
Hozirgi sharoitda Respublikada investitsiya bazasini rivojlantirish va chuqurlashtirish islohotlar strategiyasining muhim sharti bo'lib qoldi. O'zbekiston Respublikasi bir qancha rivojlangan mamlakatlar bilan qo'shma korxonalar barpo etmoqda. Hamkorlikda ishlab chiqarilgan mahsulotlar va tovarlar ichki bozorni ta'minlamoqda vaneksport qilinmoqda.
Ma'lumki, investitsiyalar budjet tomonidan yoki budjetdan tashqari
manbalar tomonidan moliyalashtirilishi mumkin. Budjet tomonidan investitsiyalarni moliyalashtirilishiga umumdavlat va mahalliy budjetlarning loyihalarni moliyalashtirish nazarda tutiladi.
Budjetdan tashqari manbalarga esa o'z moliyaviy mablag'lari,
qarzga olgan mablag'lari, jalb qilingan moliyaviy mablag'lar,
budjetdan tashqari fondlarning mablag'lari va chet el investitsiyalari
kiradi.
Hozirgi kunda o'z mablag'lari bilan loyihalarni moliyalashtirish
jahon amaliyotida keng tarqalgan. O'z mablag'lariga korxonaning foydasi, amortizatsiya ajratmalari, ichki xo'jalik rezervlari va boshqalar kiradi. Korxona o'z loyihalarini o'zi moliyalashtiradi degani — bu korxona rivojlangan, moliyaviy mablag’ yetarli korxona deganidir.
Xullas, ikki guruhdan markazlashgan, ya'ni budjetdan tashqari manbalarning hissasi hozirgi kunda ortgani e'tirof qilinmoqda. Umuman rivojlangan mamlakatlar tajribasidan ham ma'lumki, investitsiyalarni moliyalashtirishda xo'jalik subyektlarining moliyaviy resurslari alohida ahamiyat kasb etadi. Bu holat, ularning ichki imkoniyatlarini birinchi navbatda hisobga olgan holda foydani reinvestitsiya qilish va boshqa o'z mablag'larining investitsion jarayonlarga jalb qilish bilan belgilanadi.
Iqtisodiyotni erkinlashtirishning hozirgi sharoitida turli tarmoqlar
va sohalarni modernizatsiya qilish, tarkibiy islohotlar hamda investitsiya
siyosatining ustuvor yo'nalishlarini belgilashda davlatning
alohida roli saqlanib qolinmoqda.
Davlat o'ziga yuklatilgan funksiyalarni amalga oshirishda moliyalashtirish
bilan shug'ullanadi. Ularasosan iqtisodiy, mudofaa, huquqni muhofaza qilish, ijtimoiy vazifalarni amalga oshirishda qo'llaniladi.
Budjet tomonidan moliyalashtirish bir qator tomoyillarga asoslanadi.
Bularga quyidagilar kiradi:
1) minimal xarajatlar bilan maksimai iqtisodiy va ijtimoiy samara
olish;
2) budjet resurslaridan samarali foydalanish;
3) budjet mablag'larini ko'rilishi va pudratchi tashkilotlarga
belgilangan rejaning bajarilishi bo'yicha berilishi.
Birinchi tamoyilning mohiyati shundan iboratki, budjet mablag'lari
mazkur loyihaning samaradorligini ta'minlash zarur bo'lganda beriladi. Investitsion siyosatga ko'ra kapital qurilishga mablag'larni ajratish ma'lum shartlar asosida amalga oshiriladi. Bu narsa ko'zda tutilgan maqsadga erishish uchun qilinadi.
Ikkinchi tamoyilning xarakteri shundan iboratki, konkret qurilish yoki obyektlarning moliyalashtirilishining amalga oshirilishi joriy yilning davlat budjetida tasdiqlangandan so'ng bo'ladi va shu bilan birga resurslardan foydalanilishini nazorat qilish yo'lga solinadi.
Uchinchi tamoyili budjet resurslarini belgilangan rejaning bajarilishi
uchun moliyalashtiriladigan mablag'lar pudratchi tashkilotlarga
va qurilish tashkilotlariga beriladi. Ushbu mablag'larning taqsimlovchi sifatida buyurtmachi, ya'ni investorlar hisoblanishi mumkin. Investitsiyalarning budjet tomonidan moliyalashtirilishi qaytarilmaydigan va qaytariladigan bo'lishi mumkin.

XULOSA
Korxonalarda investitsion qabul qilishni samarali tashkil etish bugungi kunda eng dolzarb masalalardan biri bo‘lib hisoblanadi. Xorijiy mamlakatlarda korxonalar investitsion faoliyatiga katta e’tibor qaratadi. Korxonalar investitsion aktivligini oshirish orqali o‘zlariga investitsiyalarni oson va ko‘p miqdorda jalb qilishlari mumkin. Umuman olganda mazkur kurs ishi natijalaridan kelib chiqqan holda quyidagilarni xulosa sifatida keltiramiz:

• 
  Korxonalarda investitsiyalarni jalb qilish uchun ular faoliyatida investitsion muhitni yaxshilash va investitsion aktivligini oshirish lozim. Korxonalarda ushbu muhim vazifalarni amalga oshirish orqali investitsion faoliyatni samarali amalga oshirishlari mumkin;
  

• 
  Investitsion faoliyatni baholovchi asosiy moliyaviy ko‘rsatkichlar bo‘lib,
  

investitsion loyihaning sof joriy qiymati, foydalilikning ichki me’yori,
modifikatsion foydalilikning ichki me’yori, foydalilik indeksi, qoplash davri, diskontlangan qoplash davri kabilar bo‘lib hisoblanadi;

• 
  Investitsiyalarni korporativ tuzilmalar qimmatli qog‘ozlarni emissiya qilish orqali jalb qiladi. Bu jarayonda qimmatli qog‘ozlarning real qiymatini aniqlash muhim ahamiyat kasb etadi. Qimmatli qog‘ozning real qiymati - bu ushbu qimmatli qog‘oz bilan bog‘liq joriy davrga diskontlangan kelgusi pul oqimlarining yig‘indisidan hosil bo‘lgan qiymatdir;
  

• 
  Korxonalarda davlat kafolati ostida jalb qilingan investitsiyalar ular faoliyatida tub o‘zgarishlar bo‘lishga xizmat qiladi. Ushbu investitsiyalar korxonaning strategik maqsadlarini amalga oshirish uchun xizmat qiladi;
  

• 
  Korxonaning investitsion aktivligini oshirishda moliyaviy menejerlarning o‘rni katta. Chunki korxonalarda moliyaviy menejmentning asosiy boshqaruv ob’ektlaridan biri korxonaning investitsion faoliyati hisoblanadi. Korporativ
  

So‘nggi yillarda olib borilayotgan iqtisodiy islohotlar mamlakatimizda faoliyat yuritayotgan korxonalar faoliyatiga investitsiyalar jalb qilish holati yuqori darajada jadallashishiga olib keldi. Xususan, bugungi kunda 2016 yil 1 iyulga qadar aksiyadorlik jamiyatlariga ustav kapitaliga nisbatan kamida 15 % miqdorda xorijiy investitsiyalarni jalb qilmasa, bunday aksiyadorlik jamiyatlarini boshqa xo‘jalik shaklidagi korxonalarga o‘zgartirilib yuborish belgilangan. Shuning uchun bugungi kunda ko‘p aksiyadorlik jamiyatlarida xorijiy investitsiyalarni jalb qilishga qaratilgan qator chora tadbirlar amalga oshirilmoqda;

Korxonalarda investitsiyalarni jalb qilishning eng asosiy yo‘li bo‘lib, xalqaro fond bozorlarida ishtirok etish bo‘lib hisoblanadi. Ammo bizga ma’lumki, xalqaro fond bozorlarida korxonaning listingdan o‘tishi uchun qator talablar qo‘yilgan. Bunday talablarni bajaradigan korxonalar mamlakatimizda juda kam.