Korxonalar faoliyatining tahlili va statistika asoslari fani bo’yicha ma’ruzalar kursi Buxgalteriya hisobi va audit kafedrasi dosenti T

10.2. Hosil va hosildorlik ko^,rsatkichlari va ularni hisoblash

Statisika Hosil va hosildorlikni kuyidagi ko^,rsatkichlar bilan ifodalaydi:

1.Ko’kati ekin hosili va hosildorligi;
2.Ekinlarning terim oldidagi hosili va hosildorligi;
3.Haqiqiy o’rib-yig’ib olingan hosil va hosildorligi;
4.Sof hosil va hosildorligi.

Ko’kati ekin hosili orqali bevosita ularning ahvoli ta’riflanadi. O’simliklarning har xil o’sish davrida mutaxassislar (agronom, brigadir) ularni rivojini ko’z bilan chamalab, «Yaxshi», «o’rta» va «Yomon» deb baholaydi.

Ekinlarning terim oldidagi ќosili deganda, pishib yetilgan, ammo hali terib-yig’ib olinmagan hosil tushuniladi. O’simliklarning biologik o’sish jarayoni to’lik tugallangan bo’lib, ammo ishlab chiqarish iqtisodiy jarayoni hali to’liq tugallanmagan bo’ladi, chunki yetishtirilgan hosil yig’ib-terib olingan bo’lmaydi.

Haqiqiy o’rib-yig’ib olingan hosil deganda, o’rib-yig’ib olingan, omborga tushgan hosil tushuniladi. Demak, ishlab chiqarish iqtisodiy jarayoni to’liq tugallangan bo’ladi. Bu ko’rsatkich «Ekinlarning terim oldidagi hosili» dan, nobudgarchilik natijasida yo’qotilgan hosil miqdoriga kam bo’ladi.

Sof hosil deganda ekinning haqiqiy yig’ib olingan hosilidan (qayta ishlangandan keyin) shu ekin uchun sarflangan urug’ miqdorini chegirib tashlangan keyin qolgan hosil tushuniladi.
Hosil ko’rsatkichlari kabi hosildorlik ko’rsatkichlari ham statistikada aniqlanadi.

10.3. Hosil va hosildorlik ko^,rsatkichlarining iqtisodiy-statistik tahlili

Ekinlar yalpi hosili miqdorining o’zgarishi bevosita ikki omil ta’siri ostida yuzaga keladi:

1.Ekin maydoni razmerining o’zgarishi hisobiga
2Hosildorlik darajasining o’zgarishi hisobiga
yalpi hosilning o’zgarishiga ushbu omillarning tasirini indeks usulidan foydalanib,aniqladik:

Yalpi hosil indeksi: 

Ekin maydoni indeksi: 



Hosildorlik indeksi: 
O’rtacha hosildorlik indeksini aniqlash uchun hisobot yilidagi o’rtacha hosildorlik darajasini bazis yilidagi o’rtacha hosildorlik darajasiga bo’lish kerak :



O’rtacha hosildorlikning o’zgarishi bevosita quyidagi ikki omil tasiri ostida yuzaga kelgan:

1. Ekin maydoni strukturasining o’zgarishi hisobiga;

   
   

2. Har bir ekin turi hosildorligining o’zgarishi hisobiga.

   
   

Ushbu omillar tasirini quyidagi indekslar orqali aniqlash kerak:

Ekin maydoni strukturasi indeksi



Har bir ekin turi hosildorligi