Korxona faoliyatini rejalashtirish va bashorat qilish

4.5. Biznes-reja, uning mazmuni va ishlab chiqish tartibi 

Tadbirkorlik  -  korxonalar  xo’jalik  yuritish  faoliyatining  uzluksiz  qismi 

bo’lib, foyda (daromad) olish va uni ko’paytirishga qaratilgan bo’ladi. Korxonalar 

hayotida  u,  boqibeg’amlikka  berilish,  turg’unlik  va  isrofgarchilikni  inkor  qilishni 

anglatadi.  Korxona  rahbari  yoki  mutaxas-sis  tadbirkorlik  va  tashabbuskorlik 

“ruhiga” ega bo’lmasa, demak, u bo’sh yoki yomon xodim, xizmatda belgilangan 

soatlarni  o’tkazib  o’tiruvchi  shaxs  hisob-lanadi.  Aksincha,  tadbirkorlik  va 

tashabbuskorlik  “ruhiga”  ega  bo’lgan  mutaxassis  yoki  mansabdor  shaxslar  ishlab 

chiqarish  samaradorligini  oshirish  va  rivojlantirish,  mehnat  sifatini  ko’tarish  va 

korxonaning oladigan daromadlarini ko’paytirish yo’llarini izlab topadilar. 

Tadbirkorlikni  ko’pincha  muayyan  shaxsga  “bog’lab  qo’yadilar”  hamda  bu 

shaxsni  tadbirkor  yoki  biznesmen  deb  ataydilar.  Bundan  tashqari  bir  guruh 

---

 

 

shaxslardan  tashkil  topuvchi  jamoa  tadbirkorligi  ham  mavjud.  Bu  holatni  jamoa 

biznesi yoki jamoa tadbirkorligi deb atash mumkin. 

Agar  yakka  shaxs  individual  tarzda  yoki  kichik  bir  jamoa  vositachilik,  oldi-

sotdi,  maslahat  va  boshqa  xizmatlar  bilan  shug’ullansa,  u  holda  biznes-reja  talab 

qilinmaydi.  Boshqa  hollarda  biznes-reja  yangi  korxona  tashkil  qilish  yoki  biron-

bir  tijorat  loyihasini  amalga  oshirish  uchun  mo’ljallanayotgan  asoslangan  xatti-

harakatlarni  o’z  ichiga  oluvchi  hujjat  hisoblanadi.  Uning  asosiy  vazifasi, 

korxonaga  o’z  imkoniyatlarini  baholash,  bozordagi  istiqbolni,  zaruriy  xarajatlarni 

aniqlash, korxona faoliyati-ning birinchi yillarida “suv ostidagi toshlar”ni aniqlash 

hamda  mazkur  faoliyat  turining  foydali  yoki  zararli  ekanligini  baholash 

ko’rsatkichlari yordamida hisoblashga yordam berishda deb belgilanadi. 

Biznes-rejani  tayyorlash  natijasida  «Ishni  nimadan  boshlash  kerak?»; 

«Samarali  ishlab  chiqarishni  qanday  tashkil  qilish  lozim?»  «Birinchi  foyda  yoki 

daromad qachon olinadi? », «Investorlar va kreditorlar bilan qachon hisob-kitob 

qilish  mumkin?»,  «Yuzaga  kelishi  mumkin  bo’lgan  xavf-xatarni  qanday 

kamaytirish  mumkin?»,  «Raqobatchilar  bilan  kurashda  qanday  choralardan 

foydalanish mumkin?» kabi savollarga javob olinadi. 

Biznes-rejani tuzishda quyidagi shartlarga alohida e’tibor qaratish zarur: 

- biznes-reja  professional  va  shu  bilan  bir  paytda  sodda,  bajarish  uchun 

tushunarli va oson bo’lishi lozim; 

- biznes-reja  investor  yoki  boshqa  manfaatdor  shaxs  o’ziga  kerakli 

ma’lumotlarni qidirib topishi uchun bo’limlarga (BOBlarga) bo’linishi lozim; 

- biznes-rejani  tayyorlashda  korxonaning  bosh  rahbari  albatta  qatnashishi 

shart,  chunki  investor,  bank  yoki  boshqa  moliya  idorasi  korxona  rahbari 

qatnashmaganligi  yoki  boshqa  shaxsga  topshirilganligi  haqida  xabar  topsa, 

biznes-rejaning ishonchliligiga shubha uyg’onishi mumkin; 

- biznes-rejaning obyektiv baholanishiga erishish kerak, ya’ni unda xatolar va 

noto’g’ri hisob-kitoblar bo’lmasligi lozim; 

- biznes-rejaning  tarqatib  yuborilmasligini  nazorat  qilish  zarur,  chunki  unda 

biznes to’g’risidagi maxfiy ma’lumotlar joy olgan bo’ladi. 

---

 

 

Rejalarning  har  bir  turi  kabi,  biznes-reja  ham,  bo’lim  va  ko’rsatkich-lardan 

iborat  bo’ladi.  O’ntagacha  bo’limni  o’z  ichiga  oluvchi  biznes-reja  mazmuni  va 

tuzilishiga  ko’ra,  eng  maqbul  hisoblanadi.  Mavjud  adabiyotlarda  quyidagi 

bo’limlarni o’z ichiga oluvchi biznes-rejalar taklif qilinadi: 

1. Tanlangan biznes konsepsiyasi. 

2. Hozirgi paytdagi holat (maqsad, vazifa va niyatlar). 

3. Tashkil  qilinayotgan  korxona  va  uning  mahsulot  hamda  xizmatlari 

tavsifnomasi. 

4. Boshqaruv (menedjment). 

5. Bozor tadqiqoti va tahlili. 

6. Marketing harakatlari rejasi. 

7. Ishlab chiqarish rejasi. 

8. Tavakkalchilikni baholash. 

9. Moliyaviy reja. 

10. Biznes-loyihaning samaradorligi. 

Tanlangan  biznes  yo’nalishining  konsepsiyasini  tuzishda  uning  raqo-

batbardoshligi  (sifat,  narx,  iste’molchiga  yetkazib  berish  shakli,  tayyorlash 

texnologiyasi  va  hokazo);  mablag’larga  bo’lgan  ehtiyojlar;  o’ziga  jalb  qilish-ning 

asoslanganligi  (taklif  qilinayotgan  mahsulotning  boshqa  mahsulotlar-dan 

afzalliklari, mahsulot ishlab chiqarishning qaysi bosqichda ekanligi va hokazo) ga 

katta e’tibor qaratish lozim.