Korpus lingvistikasi

КОРПУС АННОТАЦИЯСИ – турли лингвистик топшириқ/амални
бажариш учун матнга лингвистик ва экстралингвистик
қўшимча маълумот билан ишлов бериш. Матн аннотацияси
– матн ва унинг компонентларига берилган махсус изоҳ
(масалан, сўз туркуми ҳақида маълумот). Бу изоҳ матн
разметкаси (белги, ишора) деб ҳам аталади. Мукаммал
аннотация тадқиқотчига қидирилаётган сўз, сўзшакл ва
контрукцияни топишни осонлаштиради. Чунки оддий
электрон матнда унинг характерини очувчи алоҳида
маълумот (аннотация) мавжуд эмас. Бизга шунчаки сўз
керак бўлса, буни одатий матн муҳаррири ҳам топиб бера
олади. Лекин сўзнинг грамматик маъноси, тузилишини
“тушунадиган” матн билан ишлаш жуда кўп афзаллик ва
қулайликка эга бўлади. Фақат лексемани эмас, балки
сўзшаклни қидириш керак бўлса, бундай дастурий
таъминот (корпус) тадқиқотчи ёки фойдаланувчига жуда
катта ёрдам бериши мумкин. Аннотациянинг мукаммал,
тўлиқроқ бўлиши корпус аҳамиятини белгиловчи асосий
омилдир. Катта ҳажмли матн(айтайлик, 50-100 саҳифа)дан
ўтган замонни билдирувчи грамматик шаклларни топиш
топшириғини қўямиз. Бундай вазифани оддий матн
муҳаррири, табиийки, бажара олмайди. Берилган
грамматик шаклни топиш фақат олдиндан ишлов берилган
матндагина бажарилиши мумкин, акс ҳолда, қидирув фақат
қўлда бажарилади. Бу эса фойдаланувчидан кўп меҳнат
ҳамда вақтни талаб қилади (Қаранг: Кутузов А.Б. Курс «Корпусная
лингвистика». – Москва, 2008. – 26 с.). Мукаммал ишлов берилган,
катта ҳажмли, турли жанрдаги матнларни қамраб олган
корпус тадқиқотчи учун бебаҳо ёрдамчи ҳисобланади.
Чунки тил материали ўрганилган ҳар қандай тадқиқот
материалининг бойлиги, ишонарлилиги, аниқ ва
мукаммаллиги билан баҳоланади. Агар тадқиқотчи ўз
тадқиқоти учун мисолни топиш, уларни картотекага
кўчириш (компьютер технологиялари ривожланишидан
олдинги даврдаги ҳолат)га ойлаб, баъзан йиллаб вақт
сарфлаган бўлса, бугун дунё тил корпуслари ёрдамида
саноқли дақиқада зарур деб ҳисобланган юзлаб мисолни
топиш, улар устида ишлаш имкониятига эга бўлди. Тил
корпусларида бугунги кунда аннотациянинг морфологик,
синтактик, семантик, акцентик каби бир неча кўриниши
мавжуд. Яқин орада корпус лингвистикаси мутахассислари
томонидан сўз ясалиш аннотациясининг киритилиши ҳам
кутилмоқда.