Korporativ moliyaviy boshqaruvni rivojlantirish masalalari

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI MOLIYA-IQTISOD FAKULTETI “MOLIYA” KAFEDRASI


MAMANAZAROV SINDOR SHUXRAT O‘G‘LI

“KORPORATIV MOLIYAVIY BOSHQARUVNI RIVOJLANTIRISH MASALALARI”

5230600 – “Moliya” ta’lim yo‘nalishi bo‘yicha bakalavr darajasini olish uchun yozilgan

BITIRUV MALAKAVIY ISHI

«HIMOYAGA RUXSAT ETILDI» Fakultet dekani dots. D.R.Rustamov “ ” 2018 y.

«HIMOYAGA RUXSAT ETILDI» “Moliya” kafedrasi mudiri prof. T.S. Malikov “ ” 2018 y.

Bitiruvchi: 5230600 – “Moliya” ta’lim yo‘nalishi 4-kurs talabasi S.Sh.Mamanazarov


Ilmiy rahbar: dots.Burxanov U.

TOSHKENT – 2018

2

MUNDARIJA

1-BOB	KIRISH........................................................................................ BOZOR IQTISODIYOTI SHAROITIDA KORPORATIV MOLIYAVIY BOSHQARUVNING NAZARIY-USLUBIY	3
1.1	ASOSLARI.................................................................................. Moliyaviy boshqaruvning o’ziga xos xususiyatlari va uning ahamiyati.......................................................................................	6 6
1.2	Korporativ moliyaviy boshqaruvning moliyaviy barqarorlikni
	ta’minlashdagi roli hamda moliyaviy boshqaruvchilar zarurligi...	15
1.3	Korporativ tuzilmalarda moliyaviy boshqaruvni tashkil etish
	mеxanizmi bo’yicha xorij amaliyoti..............................................	23
	1-bob bo’yicha xulosa...................................................................	28
2-BOB	KORPORATIV BOSHQARUVGA ASOSLANGAN
	TUZILMALARDA MOLIYAVIY BOSHQARUVNI
2.1	TASHKIL ETISHNING AMALIY HOLATI.......................... Exxonmobil korporatsiyasining (AQSh) asosiy faoliyat yo’nalishlari va moliyaviy boshqaruvning tashkil etilishi.............	31 31
2.2	Uztransgaz Akning asosiy faoliyat yo’nalishlari va moliyaviy
	boshqaruvning tashkil etilishi........................................................	40
	2- bob bo’yicha xulosa..................................................................	49
3-BOB	KORPORATIV TUZILMALARDA MOLIYAVIY BOSH-
	QARUVNI TAKOMILLASHTIRISH YO’NALISHLARI.....	51
3.1	Respublikadagi korporativ moliyaviy boshqaruv tizimidagi mavjud muommolar va ularning mohiyati....................................	51
3.2	Korporativ tuzilmalarda boshqaruv tizimini takomillashtirish
	yo’llari............................................................................................	59
	3- bob bo’yicha xulosa...................................................................	67
	XULOSA VA TAKLIFLAR.......................................................	69
	FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YHATI...............	73

3

KIRISH

Bitiruv malakaviy ishi mavzusining uning dolzarbligi. Ma’lumki, bugungi bozor iqtisodiyoti sharoitida korporativ tuzilmalarning o’rni benihoya yuqoriligi ko’pchilik iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlar tajribasida allaqachon o’z tasdig’ini topgan. Xususan, O’zbekiston Respublikasida aksiyadorlik jamiyatlarida samarali boshqarish tizimini tashkil etishda korporativ moliyaviy boshqaruvni takomillashtirish yo’llari va korporativ boshqaruv standartlarini kiritishda rag’batlantirish masalalariga alohida e’tibor qaratilmoqda.
Jumladan, mamlakatimizda amalga oshirilayotgan tarkibiy o’zgarishlar va yuksak texnologiyalarga asoslangan zamonaviy korporativ tuzilmalarni yanada rivojlantirish dasturidagi vazifalaridan kelib chiqqan holda aksiyadorlik jamiyatlariga zamonaviy tehnologiyalarni keng joriy etish, investitsiyalarni jalb etish, innovatsion jarayonlarni rivojlantirish korporativ boshqaruv tizimini yanada takomillashtirish zarurligini ko’rsatmoqda.Shu asnoda, bugungi kun yurtboshimiz bo’lgan Sh.Mirziyoyevning ’’O’zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo’yicha harakatlar strategiyasi to’g’risida’’gi farmoniga asosan, iqtisodiyotni yanada rivojlantirish va liberallashtirishga yo’naltirilgan¹ makroiqtisodiy barqarorlikni mustahkamlash va yuqori o’sish sur’atlarini saqlab qolish,davlat mulkini xususiylashtirishni yanada kengaytirish, korporativ tuzilmalarni strategik boshqarishda aksiyadorlarning rolini oshirish, chet el investitsiyalarni jalb etish, xorijiy hamkorlar bilan tashqi aloqalarni kengaytirish, ayrim milliy korporativ tuzilmalarning aksiyalarini (IPO) nufuzli xorijiy fond birjalariga dastlabki tarzda joylashtirishga tayyorgarlik ko‘rish borasidagi tadbirlarga firma, korporativ tuzilmalarni tayyorlash, moliyaviy faoliyat yo’nalishlarini barqarorlashtirish muhim ekanligini aytib o’tmog’imiz darkor.
Shunday ekan, iqtisodiyotni modernizatsiyalash sharoitida korporativ tuzilmalarda korporativ boshqaruv tizimini tashkil etish hamda moliyaviy



¹ O’zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo’yicha harakatlar strategiyasi to’g’risida’’gi O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 7-fevraldagi PF 4947-sonli Farmoni
boshqaruv sohasini takomillashtirish yo’llarini o’rganish muhim vazifalardan biri sanaladi. Binobarin, birinchi Prezidentimiz I.A.Karimov ta’kidlaganlaridek: “Korporativ boshqaruv tizimidagi prinsip va yondashuvlarni tubdan o’zgartirishimiz uning haqiqiy bozor xususiyatlariga ega bo’lishini ta’minlash va konservativ qarashlardan xalos bo’lishida katta hissa bo’ldi”².
Shulardan kelib chiqqan holda, korporativ tuzilmalarda moliyaviy boshqaruv tizimini samarali tashkil etish iqtisodiy subyekt moliyaviy barqarorligini oshirish orqali mulkdorlar moddiy farovonligining o'sishiga xizmat qiladi. Korporativ tuzilmalarning moliyaviy barqarorligi o‘z navbatida, mamalakat moliya tizimi barqarorligi hamda aholining moddiy farovonligiga xizmat qiladi.
Shu asnoda, rivojlanayotgan mamlakatlarda, xususan, respublikamizda ham korporativ tuzilmalarda moliyaviy boshqaruv tizimini samarali tashkil etish va rivojlantirishga alohida e’tibor qaratilmoqda. Chunki, mamlakatimizda hali to’la – to’kis tadqiq etilmagan mazkur sohani iqtisodiyotda keng targ’ib etish, mamlakatimiz iqtisodiyotini yuksaltirishda korporativ tuzilmalarning roli va ahamiyatini oshirish borasida hali ko’plab vazifalarni amalga oshirish lozim. Bu esa istiqbolda mazkur boshqaruv shaklidan samarali foydalanish maqsadida rivojlangan mamlakatlar iqtisodiyotida amal qilib kelayotgan korporativ boshqaruv usullarini teran tahlil etish lozimligini ko’rsatadi.