Korporativ boshqaruv: prinsiplar, siyosat va amaliyot

2.4. Korporativ boshqaruvning zamonaviy rivojlanish nazariyasi. 
Korporativ  boshqaruv‖  atamasining  o‘zi  tarixan  1970-yillarning  o‘rtalarida 
AQSHda  yuzaga  kelgan.  Keyinchalik,  ushbu  atama  evropada  keng  tarqalib,  unda 
korporativ  menejment,  korporativ  huquq  va  korporativ  strukturalar  (tashkilotlar)ni 
yaratish  sohalarida  tadqiqotlar  o‘tkazilishi  davom  ettirilgan.  Tadqiqotlar  natijasida 
shu aniq bo‘ldiki, ―korporativ boshqaruv‖ atamasi birinchi marta R. Ills tomonidan 
―korporativ  tuzumning  strukturasi  va  faoliyati  mohiyatini  ochib  berish  uchun 
qo‘llanilgan.  
― Korporativ boshqaruv konsepsiyasining o‘zi azaldan ma’lum bo‘lgan va bu 
konsepsiya  XX-asr  boshlarida  chop  etilgan  adabiѐtlarda  qo‘llanilgan.  Xususan, 
korporativ  munosabatlar  tizimi  korporativ  va  xususiy  mulkni  boshqarishni  qo‘llash 
jaraѐni sifatida birinchi  marta  1932- yilda amerikalik huquqshunos olim A. Berli va 
iqtisodchi G. Minzning klassik ishlarida o‘rganilgan. Ularning ishlarida ―korporativ 
boshqaruv  atamasi  tilga  olinmagan  bo‘lsa-da,  ular  korporativ  boshqaruvni  ishonib 
topshiruvchilar  –  principals  (autsayderlar,  investorlar)  va  vakillar  –  agents 
(insayderlar,  boshqaruvchilar)  o‘rtasidagi  agentlik  munosabatlarini  o‘rganishgan. 
Korporativ boshqaruv alohida fan sifatida 1980-yillarda yuzaga kelgan. ―Korporativ 

---

 
 
53 
boshqaruv  nomli  birinchi  kitob  1984  yilda  chop  etilgan,  1993  yildan  boshlab 
―Corporate  Governance:  An  International  Review‖  deb  nomlangan  nazariy  jurnal 
chiqa boshlagan. Unga muvofiq, kompaniyalarni tashkil etish, boshqarish va samarali 
o‘zaro  faoliyat  yuritish  asosida  ѐtgan  huquqiy  konsepsiyalar  va  tartibotlarning 
umumiy  nomlanishi  ―korporativ  boshqaruv‖  nomini  olgan.  Tadqiqotlarga  ko‘ra, 
bugungi  kunda  G‘arb  olimlari  tomonidan  shakllantirilgan  korporativ  boshqaruvning 
juda  ko‘p  miqdordagi  ta’riflari  mavjud.  Xorijiy  mualliflardan  birinchi  bo‘lib  Ser 
Adrian Kedberi 1992- yilda ―Korporativ boshqaruvning moliyaviy jihatlari bo‘yicha 
qo‘mitaning  hisobotida  korporativ  boshqaruvga  quyidagi  ta’rifni  bergan: 
―Korporativ boshqaruv – shunday tizimki, uning yordamida biznes boshqariladi va 
nazorat qilinadi