Korporativ boshqaruv: prinsiplar, siyosat va amaliyot

 
8.3. Korporativ boshqaruv tuzilmalar faoliyatida  risklarini aniqlash 
usullari 
Tavakkalchiliklarning 
mavjud 
bo‘lishi 
echimlarning 
ehtimol 
tutilgan 
variantlaridan  birini  tanlash  zaruratini  nazarda  tutadi,  shu  munosabat  bilan  bunday 
echimlarni qabul qilish jarayonida butun ehtimol tutilgan muqobil variantlar tahlildan 
o‘tkaziladi, ularning ichidan eng rentabellisi va tavakkalchilik darajasi past bo‘lgani 
tanlanadi.  Tavakkalchilikning  aniq  vaziyatlari  turli  murakkablilik  darajasiga  ega 
bo‘ladi  va  shu  bilan  bog‘liq  tanlovning  muqobilliligi  turli  usullar  bilan  hal  qilinadi. 
Eng oddiy vaziyatlarda intuitsiyaga va o‘tmishdagi tajribaga asoslanadigan o‘ziga xos 
ekspertlik  bahosini  yo‘nalish  qilib  olish  mumkin.  Lekin  u  yoki  boshqa  murakkab 
ishlab  chiqarish  vazifasining  optimal  hal  etilishi  zarurligi,  masalan,  investitsiyalarni 
sarflash  variantini  tanlash  tavakkalchiliklarni  tahlil  etishning  maxsus  uslublarini 
qo‘llanishni taqozo etodi. 
SHuni  yana  bir  bor  ta’kidlash  kerakki,  u  yoki  boshqa  loyiha  tavakkalchiligini 
amalga  oshirishda  kelib  chiqadigan  oqibatlar  va  yo‘qotishlarning  potensial 
salbiyligiga  qaramasdan,  tavakkalchilik  o‘ziga  xos  «taraqqiyot  dvigateli»,  ehtimol 
bo‘lgan foydaning manbai bo‘lib hisoblanadi. 
Tavakkalchiliklarga 
baho 
berish 
tavakkalchilik 
kattaligini 
(darajasini) 
belgilashdan 
iborat 
bo‘ladi. 
Hozirgi 
vaqtda 
mamlakatimizda 
loyiha 
tavakkalchiliklarini  baholashning  yaxlit  bir  nazariyasi  yo‘q.  Ehtimol,  buning  sababi 
har  qanday  nazariyaning  amaliyotning  umumlashuvi  bo‘lib  hisoblanadigan 
konsepsiyaga  asoslanishida  bo‘lishi  mumkin,  mamlakatimizdagi  bozor  sharoitidagi 
investitsiya faoliyati amaliyoti esa hozircha etorli shakllanmagan. 

---

 
 
157 
Raqobatchilik  –  bozor  iqtisodiyotining  majburiy  belgisi  –  tadbirkorni  noaniqlik 
sharoitida qaror qabul qilishga majbur etodi, chunki bunday iqtisodiy tizimda xo‘jalik 
yurituvchi  subyektlarning  hech  biri  ham  boshqalarning  qanday  qaror  qabul  qilishini 
oldindan bilmaydi; oldga qo‘yilgan maqsadni amalga oshirishga to‘sqinlik qiladigan 
yana bir qator boshqa ichki va tashqi omillar ham mavjud, buning ustiga, agar qaror 
tashqi  muhitning  ahvoli  oldindan  aytib  beradigan  holatda  bo‘lmaganida  yoki  tez 
o‘zgaradigan holatlarda  qabul qilingan tarzda ham yaqqol bir xildagi tanlov bo‘lgani 
bilan ham noaniqlik kelib chiqishi mumkin. 
Tavakkalchilik  muammosiga  bag‘ishlangan  tadqiqotlarda  tavakkalchilikni 
miqdoriy baholash mezonini belgilashga nisbatan bir necha yondashuvlar uchraydiki, 
quyidagilar ularning asosiylari hisoblanadi: 
 statistik baholash uslubi; 
 ekspertlik baholash uslubi; 
 o‘xshashliklar uslubidan qo‘llanish; 
 kombinatsiyalashgan uslub. 
Investitsiya  loyihasi  tavakkalchiliklarini  miqdoriy  baholashning  bir  qator 
vositalari matematik statistika uslublariga – dispersiya, standartli og‘ishish, variatsiya 
koeffitsientiga  asoslanadi.  Statistik  uslub  nafaqat  muayyan  loyihaning,  shu  bilan 
birga  umuman  korxonaning  muayyan  muddat  davomidagi  (uning  daromadlari 
dinamikasini 
tahlil 
qilib) 
tavakkalchiligini 
baholashga 
imkon 
beradi. 
Tavakkalchiliklarni  baholashning  ushbu  uslubi  afzalliklariga  matematik  hisob-
kitoblarning murakkab emasligini, uning kamchiliklariga esa – ko‘p sonli kuzatuvlar 
qilinishi  (ma’lumotlar  hajmi  qanchalik  katta  bo‘lsa,  tavakkalchiliklarni  baholash 
shunchalik ishonchliroq bo‘ladi) lozimligini kiritish kerak bo‘ladi.