Ko’rish, eshitish, xid bilish, ta’m bilish

Abu Nasr Farobiy

410. Bilishning qanday yo’li quvvai notika deyiladi?

411. E.Sepir, S.Lem kabi olimlar tilshunoslikning qaysi sohasi tadqiqotchilari?

- 412. Tilning ijtimoiy turli-tumanligi haqidagi dastlabki fikrlar qachondan vujudga kelgan edi

413. konsept tushunchasi dastlab qaysi tilshunoslikda paydo bo’lgan?

414. Tilning ko’p sathliligi, uning sathli tuzilishi tushunchalari tilshunoslikda nechanchi asrdan shakllandi?

415. Tilning ko’p sathliligi, uning sathli tuzilishi tushunchalari dastlab qaysi tilshunoslikda shakllandi?

416. Tilshunoslikda sistemaviy tadqiqotlar nechanchi asrdan olib borila boshladi.
417. tilshunoslikda invariant – variant tushunchalarining paydo bo’lishida qaysi fanlarning roli bor?

418. Tilning ontologik tabiati qaysi fan ta’sirida shakllandi?

419. Har bir nutq tovushi uch belgini o’zida mujassamlaydi: 1) akustik; 2) artikulyasion; 3) vazifaviy (funksional). Shu belgilardan qaysi biri tilshunoslik uchun muhim?

420. Qaysi tilda burun bo‘shlig‘i unli tovushlarni hosil qilishda ham ishtirok etadi?

421. Qaysi tilda kichik til artikulyatsiyasi muhim o‘rin tutadi?

423. Qaysi tilda til o'rta va til orqa artikulyasiya o'rinlari maksimum vazifa bajaradi?

424. Qaysi tilda lab-lab artikulyasiya o'rnida sirg'aluvchi tovush hosil bo'lmaydi?

425. “Tilshunoslikning dolzarb muammolari” qo‘llanmasining mualliflarini aniqlang.

426. “Til sistemasiga maydon asosida yondashuv” asari muallifi kim?

427. O‘zbek tili leksikasini mazmuniy maydon sifatida o‘rgangan olim kim?

429. “So‘z turkumlari paradigmasida yadro-periferiya munosabati” maqolasi muallifi kim?

429. Til birliklari: fonetik, leksik, grammatik sathlarda yadro-periferiya munosabatini tadqiq etgan tadqiqotchi nomini ayting.

430. Nutq tovushlarini fiziologiyasini o‘rganishda “O‘zbek tili fonetikasi” kitobidan foydalanganmiz. Bu kitobning muallifi kim?

431. P.Broka, K.Vernike, Dj.Djekson, L.Lextgeym, K.Klayst, A.Pik, P.Mari kabi olimlarning asarlari qaysi tutash sohaga xos?

432. Neyrolingvistika fani bo’yicha to’liq ma’lumot beruvchi ilk kitob kim tomonidan yozildi?

433. Qaysi soha uchun ikki til va ko’p til egalarining (poliglotlarning) miyasi zararlanishi katta material beradi?

434. Nutq tovushlarining artikulatsion belgisi qaysi fanda ham o'rganiladi?

435. “Sintaksisni qanday qurish kerak” nomli maqola muallifini toping.

436. Jadid allolmalidan qaysi biri so’zlarning bog‘lanishi xususida (aynan valentlik nazariyasiga oid fikrlarni bildirgan) fikr bildirgan?

437. Tilshunoslikda dastlab valentlik deyilganda birinchi navbatda, qaysi so‘z turkumining sintaktik valentligi tushunilgan.

438. S.Kasnelson, S.Kibardina, Moskalskaya, M.Stepanova, N.Filicheva kabi tilshunoslar qaysi tutash soha yoki nazariya rivojiga xizmat qilganlar?

439. Sintaktik valentlik qaysi valentlik bilan zich bog‘langan bo‘ladi?

440. Tilshunoslikda valentlik nazariyasining shakllanishi qaysi davrga to‘g‘ri keladi?

441. “Maydon” so‘zi qaysi tildan olingan?

442.Tilshunoslikda maydon tushunchaning uzil-kesil shakllanishi qaysi olim nomlari bilan bog‘liq?

443. A.Nurmonov, H.Ne’matov, R.Rasulov, E.Begmatov, M.Abduvaliyev, T.Mirzaqulovlar kabi tilshunoslar qaysi tutash soha yoki nazariya rivojiga xizmat qilganlar?

444.Insonning sezgi organlari yordamida hosil qilgan bilimi hissiy yoki amaliy bilim sanaladi. Bulardan tashqari, inson xayol surish, nutq yordamida ham bilimga ega bo’lishi mumkin. Bilishning mazkur yo’li nima deb ataladi?

445.Tilshunoslikda qaysi olim rahbarligidagi naturalistik yo’nalish maydonga keldi? Bu yo’nalish tarafdorlari biologiya qonunlarini tilning ichki tuzilish tarixiy taraqqiyotiga nisbatan qo’llashga intildilar.

446. … tushunchasi muayyan tarixiy davr, konkret jamiyat, elat va millat, shuningdek, inson faoliyati yoki turmushining o‘ziga xos sohalarini izohlash uchun qo‘llaniladi. Nuqtalar o’rniga mos javobni belgilang.

447.Arablar kishilar hayotini necha turga bo’lishgan va ular qaysilar?

448. Nechanchi asrdan e’tiboran kultura so‘zi bilan insonning faoliyati, uning aniq bir maqsadga yo‘nalgan fikrlashi tufayli yuzaga kelgan barcha narsalar tushunila boshlangan?

449.Quyidagilardan qaysi biri “Ma’rifat asri” sifatida e’tirof etiladi?

450. Qaysi nuqtayi nazarda madaniyatning alohida elementlari - urf-odatlar, faoliyatlar, qadriyatlar, ideallarning turlari va h.k.ga e’tibor qaratiladi?

451.Lingvokulturologiya qanday fan?

452.Quyida kimning fikri keltirilgan: “...insonning faoliyati madaniyat sifatida tushuniladi va uni tashkil etadi. Madaniyat yuksak qadriyatlarni inson qadr-qimmatini madaniylashuv yo‘li bilan amalga oshishidir”

453.Rus tilshunosligida konsept tushunchasi XX asrning birinchi choragida qaysi faylasuf tomonidan ilmiy muomalaga kiritiladi?

454.Madaniyat konseptlarini kim ikki guruhga: “fazoviy”, falsafiy kategoriyalar, ya’ni madaniyatning universal kategoriyalari (vaqt, makon, sabab, o‘zgarish, harakat) hamda ijtimoiy kategoriyalar, ya’ni madaniyat kategoriyalari (erkinlik, huquq, haqiqat, mehnat, boylik, mulk)ga ajratadi?

455.Konsept termini tilshunoslikda qaysi davrga qadar tushuncha so‘ziga sinonim sifatida ishlatilgan bo‘lsa, bugungi kunga kelib uning izohi tushuncha terminiga nisbatan kengayganini ko‘rish mumkin?

456. Qaysi olim konseptni tushuncha ekanligini, bu tushuncha ortida esa ijtimoiy yoki subyektiv tarzda anglanuvchi, inson hayotining muhim moddiy, aqliy, ruhiy tomonini aks ettiruvchi, o‘z tarixiy ildizlariga ega bo‘lgan, xalqning umumiy tajribasini aks ettiradigan mazmun turishini ta’kidlagan?

457. Quyidagi fikrlar kimga tegishli: “Lingvokulturologik tadqiqotlarda aynan konseptning ifodalanishi muammolariga juda katta e’tibor qaratilmoqda, internet materiallari bilan tanishganda, masalan, Rossiyadagi tilshunosliklarda bu yo‘nalish nihoyatda keng tarqalganini ko‘rish mumkin, bu boradagi ishlarni sanab, sanog‘iga yetish mushkul…”?

458. Qaysi nuqtayi nazar tarafdorlari madaniyatni jamiyatning ma’naviy hayoti, ma’naviy ijodning g‘oyalari va mahsulotlari sifatida izohlashadi, jamiyatning ma’naviy hayoti madaniyatdir deyishadi (L. Kertman)?

459. Qayerda “madaniyat” so‘zi dastlab insonning tabiatga ko‘rsatadigan maqsadga muvofiq ta’siri, shuningdek, insonga ta’lim-tarbiya berish ma’nosida tushunilgan (lot. cultura - yerni ishlash, parvarishlash; tarbiya, rivojlanish, hurmatlash, ehtirom; ruschadagi “kultura” so‘zi ham shundan olingan)?

460. “Madaniyat” so’zi qaysi tildan olingan?

461. “Madaniyat” qaysi so‘zdan kelib chiqqan?

462. Qaysi nuqtayi nazarda madaniyatga ko‘plab matnlarga qaralgandek munosabatda bo‘linadi. Ular uchun madaniyat – matnlar majmuyi, aniqrog‘i, matnlar majmuyini yaratuvchi mexanizm sanaladi (Yu.M.Lotman)?

463. Konsept qaysi so‘zning kalkasi?

464. Uy konsepti o‘zbek kishilarining tafakkurida qanday assotsiatsiyalanadi?

465. So‘zlarning sintaktik valentligi qaysi til birliklarida ko‘rinadi?

466. L.Tenyer fe’llarni necha valentlikkacha ajratadi?

468. Har qanday gap asosida fe’l yotadi deb hisoblash qanday nazariya asosi sanaladi?

469. “Semantik valentlik ma’noning alohida uzvlari chatishuviga asoslanadi”, degan fikrlar muallifi kim?

470. Bunda so‘z (fe’l ham) birikuv imkonini sememasining ma’lum semasi asosida yuzaga chiqargan bo‘lmaydi. Bu fikr qaysi valentlik turiga xos?

471. Men – talaba. Ushbu bog‘lanish qaysi valentlik turiga kiradi?

472. O‘zbek tilidagi fe’llarning mazmun valentligi aktanti sintaktik jihatdan asosan to’ldiruvchi(vositasiz) va ko‘chima gap vazifasini o’taydi, degan fikrlar muallifi kim?

473. Uyga bordim. Ushbu bog‘lanish qaysi valentlik turiga kiradi?

474. Shaharni kezdim. Ushbu bog‘lanish qaysi valentlik turiga kiradi?

475. O‘qigani uchun qiynalmadi. Ushbu bog‘lanish qaysi valentlik turiga kiradi?***O‘rin valentligi

476. Qalam bilan yozdi. Ushbu bog‘lanish qaysi valentlik turiga kiradi?

477. Avtobus orqali keldi.Ushbu bog‘lanish qaysi valentlik turiga kiradi?

478. Baqirib-baqirib gapirdi. Ushbu bog‘lanish qaysi valentlik turiga kiradi?

479. So‘zning leksik ma’nosidan, ya’ni leksemaning sememasidan boshlanadi. Ushbu fikr qaysi valentlik turiga xos?

480. Kesim ifodalangan so‘zning shu so‘zdan anglashilgan harakat, holat, belgi mansub bo’lgan leksik birlikni birikma uchun talab qiladi. Ushbu fikr qaysi valentlik turiga xos?

481. Pichoq bilan kesdim.

Ushbu bog‘lanish qaysi valentlik turiga kiradi?

482. Bioakustikada birinchi kechim qaysi?

483. Buoakustikada qaysi kechim fizik akustika kechimlari bilan bir xil emas.

484. Inson oddiy so‘zlashuvda qancha balandlikdagi tovushni qo'llaydi?

485. Erkaklarning tovush paylari necha yoshdan qalinlashadi?

486. Erkaklarning tovushi yo'g'on va past , ayol va bolalarning tovushi ingichka va baland eshitiladi. Bu qaysi nutq a’zosi ishtirokiga bog’liq?

487. Qanday tovushlar eng cho'ziq tovushlar hisoblanadi?

487. Qanday tovushlar oniy, qisqa tovushlar hisoblanadi?

489. O'pkadan kelgan havoning nutq organiga urilish davomiyligi bilan o'lchanadi. Nutq tovushlarining qaysi jihati?

490. Tovush sifati bu qaysi?

491. Tovush paylari ishtirokisiz boshqa nutq organlarida, havo ularga urilishi natijasida hosil bo'ladi.Bu qaysi hodisaga nisbatan ishlatilgan?

492. Lisoniy birliklarning muayyan birlashtiruvchi ma’no asosida ma’lum paradigmalaraga birlashuvi tilshunoslikda qanday nazariyani vujudga keltirdi?

493. Lisoniy birliklarning muayyan birlashtiruvchi ma’no asosida ma’lum mazmuniy uyalarga birlashtirib o‘ganish dastlab qayerda rivojlangan edi?

494. Lisoniy birliklarning muayyan birlashtiruvchi ma’no asosida ma’lum mazmuniy uyalarga birlashtirib o‘ganish Yevropada nechanchi asrda shakllandi?

495. Ideografik lug’atlarda so’zlar qanday joylashadi?

496. “At –tuhfatuz – zakiyati fil-lug’atit turkiya”(muallifi noma’lum) , Muhammad Chingiy “Kelurnoma” asarlarini qanday lug‘atlar safiga kiritishimiz mumkin?

497. 15 bob, 9 guruhdan iborat bo’lib, oxirgi bobda ismlar 9 mavzuiy guruhga bo‘lib o’rganilgan asar?

498. Tilning taraqqiyot bosqichlarini o‘rganishda tilshunoslik qaysi sohaga tayanadi?

499. Son to‘g‘risidagi ilm – bu substansiya bo‘laklarini bir-biriga ko‘paytirish, birini ikkinchisiga bo‘lish, birini ikkinchisiga qo‘shish, birini ikkinchidan ayirish, agarda bu bo‘laklarning negizi bo‘lsa, negizini topishga va ularning muvozanatini aniqlashga qaratilgan ilmdir, degan fikrlar muallifi kim?********* Abu Rayhon Beruniy,,, Abu Nasr Farobiy

500. Qaysi bilish shakli dunyo, uning “birinchi” asoslari, hodisalarning universal o‘zaro aloqasi, borliqning umumiy xossalari va qonunlari haqida tasavvurni shakllantiradi?