Ko’rinishlar, qirqimlar, kesimlar o’zdst 305-2011

5-shakl. qo’shimcha ko’rinishlar. 

Qo’shimcha  ko’rinishlar  chizma  qog’ozining  bo’sh  joyiga  joylashtirilishi  kerak.  Qo’shimcha 

ko’rinish burib ko’rsatilishi ham mumkin, u holda burilgan ko’rinishni ko’rsatuvchi harf yoniga shartli 

grafik () belgi qo’yiladi. Belgining diametri kamida 5 mm olinadi. 

Maxalliy  ko’rinish. Buyum  sirtidagi  ayrim tor uchastkada chegaralangan bir qismining alohida 

tasviri  -  maxalliy  ko’rinish  deb  ataladi.  Bunday  ko’rinish  to’lqinsimon  uzish  chizig’i  bilan 

chegaralangan  yoki  chegaralanmagan  bo’lishi  mumkin.  Maxalliy  kvrinish  tegishli  strelka  va  yozuv 

bilan belgilanadi. Ko’rinish yoniga elementning nomi yozib qo’yilishi mumkin  masalan, A (flanets). 

Chizmada tasvirlar sonini kam bo’lishi va yaqqolligini ta’minlash uchun qIrqim va foydalanish 

zarur. 

3. Qirqimlar. 

Ichki  tuzilishini  chizmada  tasvirlash  uchun  buyum  tekislik  bilan  fikran  kesiladi.  Buyumning 

kesuvchi tekislik bilan kuzatuvchi oralig’idagi qismi fikran olib tashlanadi. QIrqim - predmetning bir 

yoki bir necha tekislik bilan fikran kesib ko’rsatilgan tasviridir. Qirqimda detalning kesuvchi tekislik 

kesib  o’tgan  joyi  va  tekislikning  orqasida  kuzatuvchiga  ko’ringan  qismlari  ko’rsatiladi  (6-shakl). 

Kesuvchi  tekislik  oyna  kabi  shaffof  deb  qaraladi.  Kesuvchi  tekislikning  gorizontal  proyeksiyalar 

tekisligiga nisbatan vaziyatiga qarab qIrqimlar uch xil bo’ladi: gorizontal, vertikal va qiya. 

Buyumning gorizontal proyeksiyalar, tekisligiga parallel tekislik bilan kesilishidan hosil bo’lgan 

qirqimi gorizontal qirqim deyiladi (6-shakl, A-A qirqim). 

 

6-shakl. 

---

Buyumning gorizontal proyeksiyalar tekisligiga perpendikulyar  tekislik bilan kesilishidan hosil 

bo’lgan  qirqimi  vertikal  qirqim  deyiladi.  Vertikal  qirqim  frontal  va  profil  bo’lishi  mumkin.  Agar 

kesuvchi  tekislik  frontal  proyeksiyalar  tekisligiga  parallel  bo’lsa,  frontal  qirqim,  (6-shakl).  Kesuvchi 

tekislik profil proyeksiyalar tekisligiga parallel bo’lsa, profil qirqim deb ataladi (6-shakl, B-B qirqim). 

Gorizontal  proyeksiyalar  tekisligiga  qiya  vaziyatdagi  tekislik  bilan  kesishdan  hosil  bo’lgan 

qirqimi qiya qirqim deyiladi (7-shakl, B-B qirqim). Kesuvchi  tekisliklar soniga qarab qirqimlar oddiy 

va murakkab qirqimlarga bo’linadi: 

1. Odiiy kirkim - buyumni bitta tekislik bila kesishdan xosil buladi (6-shakl). 

2.  Murakkab  qirqim  -  buyumni  ikkita  yoki  undan  ortiq  tekislik  bilan  kesib  hosil  qilinadi  (8-

shakl). 

Murakkab qirqimlar – pog’onali va siniq qirqimlarga bo’linadi.