Корхоналарда бошкарув фаолияти

умумилмий
фанлар
N-2 иктисод
N>4 техника ва технология
№6 менежемент
№3 психология
Н°-5 маркетинг
13- чизм а 
.
сезса (танаффуссиз) — унда у биринчи боскични т ам о мл а-
шининг охирги йилида ариза топшириши мумкин булади.
Ук,иш дав рида узлари учун « б о шк а ру в» сохасини 
т а н л а г а н куйи ва кжори курс т а л а б а л а р и , б а р ч а аспи- 
р а н т л а р у з ар о якин мун ос а ба тд а б у л а д и л а р , бу эса 
уларнинг билимларини яхши у зл а ш т и р и шл а р и учун шарт- 
ша роит яратади.
Менежементлик буйича иккинчи боскич т а л а б а л а р и н и
(м аг ис трларни) та й ё рл а ш дастури куйидаги т ар т и б да
олиб борилади:
1) и шбилармонла р т а й ё р л а ш мактаби буйича умумий 
м а ъл умотл ар;
2) и шбилармонла р т а й ё р л а ш ма кт а б ид а м а ги с т р л а р 
т а й ё р л а ш дастури;
3) и шл аб чикариш и лг орл а ри учун д астур;
4) магистрлик дастурини б а ж а р и ш д а в р и д а « Ф а о л и ­
ят доира си » (ишлар т ар ти би ) ;
5) магистрлик 
дипломини 
олгандан 
кейин 
ишга 
ж о й л а ш и ш имкониятлари;
6) ишб ил армонл а р т а й ё р л а ш ма ктабининг ж о й л а ш г а н
ери, унинг атроф табиати, д а м олиш ва б у ш в актни 
у тка з иш учун шароитларнинг ма вжу дл и г и;
7) ка бул килиш мезони, у ки ш учун т у л а ш и м к о н и я т л а ­
ри ва б о шк а х ар а жа т л а р .
М а г и ст р л а р дастури буйича т ай ёр л ов га
б а к а л а в р
д а р а ж а с и г а эга булган, к а ми да бир йил м а т е м а т ик а
тах л ил и буйича ( диффере нциал ва интеграл х,исоблар) 
билим олган ва иктисодни му к а м м а л билувчи ш а х с л а р
ка бул килинади.

---

М а г и с т р л а р т а й ё рл а ш дастури икки йилга м у л ж а л л а н -
ган булади. Биринчи йил т а л а б а л а р а с осан б ошка р ув
буйича ф а н л а рн и у зл а шт ири ш билан б а н д булс алар,
иккинчи йили эса ул ар укитувчилар кул остида магистрлик 
теЗисларини укиш билан банд буладилар. Т е з и с л а р бирор 
к о м па ни ял а р билан келишилган холда а н и к материал 
( муаммо)
тугрисида 
булади ва т а л а ба
(укитувчиси 
б ил ан ) ма ълум му а ммо устида иш олиб боради.
М е н е ж е р л а р мехнат фаолиятида бевосита одамлар 
б ил а н муносабатда б ула дилар. Улар б ил ан мазмунли 
с у х б ат утказиш,
й и р и л и ш
ва м а ж л ис ла р у тка з иш, иш 
ю за с ид ан олиб б орил ад и г ан сухбатлар д а в р и д а камгап 
б ули ш, ортикча, кераксиз сузлар и шл ат м а сл ик хам юкори 
м а л а к а хисобланади.
Бу каби и шл а р д а хорижий мутахассисларнинг кулёзма 
ва т а в с и я л а р и д а н
ма хал л ий шароитга 
мослаштириб,
оки л она фо й д а л а н и ш мухим аха ми ятг а эга.
И ш би ла рм о нл ик фа о л ия т и д а хар бир д а в л а т мута- 
хас сисларининг бир-бирига ухша маг ан усл уб л ари мав- 
жу д. М ас а л а н , АК.Ш, Олмония ва Япония услублари бир- 
б ир и да н катта ф а р к килади.
Уларни укиб, ур г ан и б ва шулар ас осида уз шахсий 
услубини я ра тиш лозим. Менежментлик хисобини эгал- 
л а ш учун ж у да куп у к и ш, урганиш зарур. Ф а к а т шунда- 
гина э г а лл а нг ан б ил и мл а р хакикий бойлик ва са мара 
келтиради. Купгина х о л ла рд а менежементлик билимининг 
е тишмасл иг и корхонанинг кам са ма ра билан и шл аши ёки 
уз фаол и яти н и т у хтати ши г а с а ба б булади. Умумий ме­
н ежм е н тл и к б ил и мл а ри таркибига куйида г ил арни кири- 
т и ш мумкин.
1. 
Аф з а л л ик зар у ра ти . Хар бир и шб ил ар м о н узининг 
бирор а фз а лл и ги б ил ан б о ш к а л а р да н ф а р к килади. Улар 
куй и да г ич а булади:
а )
корхонанинг (фирманинг, магазиннинг, мехмонхо- 
н ан ин г ва х ока зол а рн ин г ) урнашган жойи; б) махсус 
б и л и м л а р г а эга б у л и ш 
(танланган с о х а д а , масалан,
а в т ома шина ни яхши билган шахе сервис хизматини очиши, 
я х ши ошпаз ошхона очиши к а би ла р ); в) купчиликка 
т а ни шл иги , ма шх у рл иг и; г) шахсий сифат. Уз касбини 
и ш л а т и ш д а в р и д а о д а мл а р билан илик муносабатда 
б у л и ш , з а р у р а т т урилга нда улардан яхшиликни аямаслик.
LUy уринда бир мисол келтирайлик. АК,Шда Чикаго 
ш а х а р л а р и н и н г с а в д о ходими М а р ш а л Фи л д уз универма­
ги п ешон ас иг а «Мул ойимл ик колледжи» д е г ан ёзувни осиб 
к уйд и ва уз с а в д о ходимларини мулойим муносабатга

---

ургатди адмда биринчилар ка торида х ар и д о р л а р г а мулой- 
имлик хизмати билимини ишлатиб, ш а х а р д а йирик бизнес- 
менлар ка то рид ан жой олди.
2. Бизнес доираси м а в ж у д с а р мо я микдорига тугри 
келиши керак. Бизнес ишлари м а в ж у д са рмо я улча мида 
олиб борилиши лозим, акс холда корхона молиявий 
кийинчиликларга, инкирозга учраши ёки синиши мумкин.
3. З а мо на ви й д астгохларг а эга бу ли ш. Бу эса юкори 
мехнат унумдорлигини ва махсулот сифатини т а ъ м и н ­
лайди.
4. Кад рл арн и тугри т а н л аш. И л о ж и борича ёш, 
б а к у в в а т ишчиларни т ан л аш зарур.
Ишби л ар мон р ах б ар л ар ишл ов чил ар ни ка бу л ки л ишда 
уларни икки гурухга буладилар:
а) корхонадан т ашкари , яъни 
б о ш к а
кор хонал ар 
билан муносабатда булувчилар;
б) корхона микёсида хизмат к и лув чилар.
Биринчи гурух ишловчиларини т а н л а ш г а катта аха ми- 
ят бериш 
керак, 
чунки 
ул ар 
корхонанинг 
обруини 
оширишлари ёки пасайтиришлари мумкин. Б у л а р т а р к и б и ­
га а лока чи л а р, хизмат б а ж а р у в ч и л а р , мол таш у вч ил а р,
юг урдаклар ва хоказолар киради. Уларнинг узларини 
тутишлари ва ха ра ка т л а ри корхонанинг обру-эътиборини 
оширишга хизмат килади.
5. Яхши обру орттириш. Корхона юкори н а т и ж а л а р г а
эришиши учун куйидаги к и ши л а р ора с ид а муноса ба т 
булиши зарур: ме хна ткашла р, х а р и д о р л а р , б а н к и рл а р ва 
уз улушларини кутувчилар. Агар у л а р орасида яхши 
муносабат урнатилган булса, уша корхона яхши номга 
сазовор булиб катта фойдага эга була ди.
6. Уз корхонаси махсулотини сотишни я х ш и л а ш . Бу 
ма с ал а д а бизнес гуё х а р а к а т л а н у в ч и восита 
( а р а в а )
урнида булади. Уни хамма в а к т олдинга итариб юргизиш 
керак. Махсулотни му в аффа ки ят ли сотиш — бу савдони 
яхшил а ш, та к оми л л ашт ир ишда н иборат.
7. Вактни яхши ташкил килиш. Инсон хаё тид а в а к т
бебаходир. Инсон ишининг я х ш ил а н и ш и у в актни сеза 
бошлаганидан, уз вактини с а м а р а л и и ш л а т а б о шл аг ан и-
д ан бошланади.
8. Бизнеснинг са ма ра ли и шл а т и л и ш ус улларини ка др- 
лаш. С а м а р а л и иш усуллари — бу и ш л а б ч и к а р и ш у с у л ­
ларини т ак оми лл а шт иришда н и б о ра т булиб, м а к т аб ва 
олий б илимг охларда ургатилмайди. С а м а р а д о р л и к — бу 
имкони борича юкори фоизли н а ти ж ад и р .

---

9. 
М ах су с билимларни э га лла ш. Ха р ка нд ай са ноа т 
тармоРининг х а к ик ий хаёт мактабини хеч ким шу с о ха да 
и шл аг ан о д а м ч ал ик т ула тушуна олмайди.
10. Б о ш к а р у в н и м а р к а з ла ш т и р и шд ан воз кечиш.
Б о шк а р у в ч и
узининг вази фал ари н и
кул 
остидаги
ходимларга тугри т а к си мл а ши с а м а ра ли б о шк а ру в г а олиб 
келади. Бу уз нав ба тида, юкори н а т и ж ал а р г а э ришишга 
имкон я ра та д и.
11. Асосий д и к к а т соф д а р о ма д олишга ка р а т и ли ши
керак. С о ф д а р о м а д — корхонанинг махсулот и шл а б
чикиб, уни соти шд ан келган д ар о ма д д а н махсулотни 
и шл а б ч ик ишг а кетган х ар а ж а т л а р н и олиб т а ш л а г а н д а
ко ла д иг ан кисмидир.
С о ф д а р о м а д ортикча х а р а ж а т л а р н и ка майтириш 
э ва з иг а келади.
12. Тух т ов си з олдинга интилиш.
Олдинга интилувчи корхона ф а к а т изланиши керак. 
И з л а н и ш ф а к а т олинаётган фойдани купайтириш учун 
эмас, б алки унинг мухандислари фаоллигини с а к л а ш учун 
хам з арурд и р.
Умуман Кар аг ан д а, ме не жерлар б а ж а р а д и г а н иш ва 
в а з и ф а л а р н и н г тури куп булиб, уларни тула ёритишнинг 
и ложи йук. Бунинг учун алохида кул ла н ма ёзиш керак. 
Хулоса ки л иб шуни айтиш керакки, и шл а б ч ик ари ш 
р и в о ж ла н и б б орг ани сари менежер корхонанинг и шл аш
кобилиятини таъминл ов чи мухим шахсга айланади. У к а т ­
та фой да олишни к у зл а г а н хусусий мулк эгаси булмасдан,
бугунги кунда иктисоднинг ишлашини, унинг с а м а ра
келтиришини т аъминл айд и.
6- §. Р А Х Б А Р Н И Н Г Б О Ш К А Р У В У С Л У Б И
Х а л к х у ж а ли г и д а г и барча корхоналарнинг иш т а ж ри-
баси шуни кур са т ад ик и , улар бирдек моддий ва мехнат 
р е с урсл ари г а эга б улг а н так ди р д а хам, ул ар ишининг 
м у в а ф ф а к и я т л а р и рахбарнинг б о шк а ру в услубига б оглик 
булади.
Бу н да н т а ш к а р и ишнинг м а к с а дг а мувофик уюшти- 
рилганлиги, и ж р о чи л ар н ин г мехнатга ижодий ёндошиши 
к орх он ад а б о шк а р у в н и нг ижодий услуби мавжудлигини 
к урс атад и . Б у н д а й корхон ал ард а ресурслар бир мунча 
е т а р л и б у л м а г а н х о л л а р д а хам юкори иктисодий курсат- 
ки чл а рг а э р и ш и л ад и. Аксинча, мехнатни илмий ташкил
э т и ш га с о в у кк о нл и к б ил а н к а ра л га н , б ошка р увг а курук.

---

сийка услубда ёндошилган, и жроч ил арн и нг ишга и жод ий
ён д оши ши г а имкон я ра ти л ма га н к орхон а л а рд а , р а х б а р -
нинг ихтиёрида замонавий техника ва етарли р ес у рсл ар 
б ули ши г а ка ра ма й, ишлаб ч ик а р и ш н а т и ж а л а р и м а к с а д г а
му во фи к булмайди.
Б о ш к а р у в услуби — бу б о ш к а р у в ж а р а ё н и д а келиб 
ч ик ад иг ан муаммоларни х а л килиш усуллари, й ул л ар и 
ма жмуас ид и р.
Р а х б а р н и н г иш услуби унинг ж а м о а д а г и , т ур му ш д а ги
шахеий урни, хулк-атвори, м а ъ л у м д а р а ж а д а ж а м о а д а г и
психологик шароитга таъсир курсатади.
Хозирги замон ишлаб ч ик ар и ши рахб ар нинг и ш ч ан ли к 
сифати юкори булишини, чукур, хар томон л ама б илимг а 
эга булишини та л аб килади. Р а х б а р б о ш к а р и ш объектини, 
ундаги техникани, технологияни и шл а б ч ик ар и шн и ва 
унинг 
иктисодини, 
б о шк а р у в
ап п ар ат и 
мехнатининг
мазмунини ва тавсифини яхши билиши керак. Б у н да
ра х б ар н и нг шахеий иш услуби мухим а х а м и я т г а эга 
булади.
Р а х б а р н и н г шахеий иш услуби — б о шк а ру в ж а р а ё н и д а
у ёки бу ма сал ал а рни хал к и л и ш д а унинг ён д аши ши ни
ифодалайди. Иш услуби одамнинг шахеий хислати, унинг 
характери билан боглик булади. Б о ш к а р и шн и н г мохияти 
ж а м о а олдига куйилган в а зи ф а л а р н и хал килиш ко би л и я - 
тига эга булган ахил у ю ш к о к жа м о а н и я р а т иш ди р .
Ж а м о а н и н г хар бир аъзоси уз фикрининг и но б а т г а 
олинишини ва ишлаб ч ик ари ш х у ж а л и к фа о л и я т и н и н г
мухим в аз ифа л ар и н и хал к и л иш да фаол иштирок этишини 
хис к и л а билиши керак. Шунингдек, мухим к а р о р л а р н и
кабул ки л ишда ж а м о а ва унинг а ъ з о л а р ин ин г фи крини 
инобатга олиш камчиликларни б а р т а р а ф э тишг а имкон 
беради. Ж а м о а н и м а ш в ар а т ( к ен г аш) ас оси да б о ш к а ­
ришнинг б о ш к а томони ка бу л килинган к а р о р л а р н и
а м а л г а оширишда ходимларнинг фаоллигини о ш и р и ш д ан
иборатдир.
М а ш в а р а т ишнинг холати ва унинг к е л а ж а г и т у р р и си ­
да ж а м о а н и тул и к хаб ард ор килади. М а ш в а р а т р а х ­
барнинг обру-эътиборини к у т а р и ш г а ва я к ка бошч ил и кн и
м у с т а х к а мл ашг а имкон я р а та д и. Бу эса р а х б а р х о д им л а р
фаолиятини корхона кенгаши, к а с а б а у юшмаси ва б о ш к а
ж а м о а ташки лот ла риг а т а я н и б олиб боришни т а к о з о
этади.
Х у ж а л и к рах бар л арининг иш услуби х ус ус ия т л ар иг а
куйидагиларни киритиш мумкин:

---