Корхоналар молия-хужалик фаолиятининг бухгалтерия хисоби счётлар режаси

3.Тақсимловчи счетлар.
Ушбу счетлар маблағлар ва улар ташкил топиш манбалари баъзиларини кальқуляция объектларига ёки даврлар бўйича тўғри тақсимланишини таъминлайди.
Тақсимловчи счетлар иккига бўлинади:

1. 
   Йиғиб тақсимловчи.
   
2. 
   Ҳисобот даврлари бўйича тақсимловчи.
   

Йиғиб тақсимловчи счетларига 2310 –«Ёрдамчи ишлаб чиқариш», 2510-– «Умумишлаб чиқариш харажатлари» счетларни мисол тариқасида келтириш мумкин.
Масалан: асосий ишлаб чиқаришдаги асосий воситалар ёрдамчи ишлаб чиқариш ёрдамида таъмирланди. Ёрдамчи ишлаб чиқариш томонидан бажарилган таъмирлаш харажатлари 2310 – «Ёрдамчи ишлаб чиқаришлар» счет дебетида йиғилади ва таъмирлаш ишлари тугатилгач асосий ишлаб чиқариш харажатларига қўшилади. Агарда ишлаб чиқаришда бир неча маҳсулот тайёрланаётган бўлса, шу маҳсулот таннархига маҳсулот тўрини ишлаб чиқаришда банд бўлган асосий воситалар қийматига кўра мос равишда тақсимланади.
Йиғиб тақсимлайдиган счетлардан яна бири 2510- «Умум ишлаб чиқариш харажатлари» счет бўлиб, унинг дебетида умум ишлаб чиқариш билан боғлиқ харажатлар жамланади ва ушбу харажатларни алоҳида ҳисобга олиш объектлари ўртасида (А маҳсулот, В маҳсулот ёки ёрдамчи ишлаб чиқариш) тақсимлаш тартиби тегишли норматив ҳужжатлар билан тартибга солинади.
Ҳисобот даврлари бўйича тақсимланадиган счетларга 31 – «Келгуси даврлар харажатлари», 4910– «Шубхали қарзлар бўйича заҳиралар», 8910 – «Келажакдаги харажатлар ва тўловларнинг заҳираси» ларни мисол қилиб келтириш мумкин.
Келгуси давр харажатлари 3100- «Келгуси даврлар харажатлари» счетида юритилиб, актив счет ҳисобланади. Келгуси давр билан боғлиқ харажатлар сарфланганида ушбу счетларнинг дебетида акс эттирилади. Харажат қўшилиши зарур бўлган ҳисобот даврлари келганда эса, 3100 – «Келгуси даврлар харажатлари» счетида йиғилган харажатлар суммаси шу счет кредитида ва тегишли ишлаб чиқариш харажатлари счетлари ёки муомала харажатлари счети дебетида акс эттириб бориш йўли билан тақсимланади.
Масалан: Корхона 2004 йилни ноябрь ойида келгуси 2005 йил учун 60.000 сумлик обуна тўлови ҳисобланди ва ҳисоблашиш счетдан тўланди.
Обуна тўлови ҳисобланганда:
ДЕБЕТ – 3190 60.000 сум
КРЕДИТ – 6990 60.000 сум
Обуна тўлови нашриётларга ўтказилганда:
ДЕБЕТ – 6990 60.000 сум
КРЕДИТ – 5110 60.000 сум
2005 йилни январь ойида эса, обуна шу ой учун ҳам амалга оширилганлиги эътиборга олиниб, келгуси давр харажати эмас, балки жорий давр харажати сифатида акс эттирилади.
60.000 сум: 12 ой = 5.000 сум.
ДЕБЕТ – 9430 5.000 сум
КРЕДИТ – 3190 5.000 сум
Худди шу бухгалтерия проводкаси 2005 йилни барча ойларида акс эттирилиб борилади ва 2006 йил бошига 2005 йил учун сарфланган обуна харажатлари қолдиғи қолмайди.
8910- «Келгуси давр харажатлари ва тўловлари юзасидан заҳира» счети хусусияти ҳам худди шундай харажатларни ҳисобот давралари бўйича тўғри тақсимлашга мўлжалланганлигидадир.