Корхона иқтисодиёти

9.2. Асосий фондларнинг турлари ва таркиби

Ишлаб чиқариш корхоналари фаолиятида турли хилдаги асосий фондлар иштирок этади. Улар ишлаб чиқариш жараёнида бир хил роль ўйнамайди. Агар бинолар асосан ишлаб чиқариш жараёнининг нормал боришини таъминлаб, меҳнатнинг умумий шароитини ташкил қилиб, ишлаб чиқариш самарадорлигига билвосита таъсир кўрсатса, машиналар, ускуналар ва механизмалар ишлаб чиқариш жараёнида фаол роль ўйнайди.

Асосий фондлар таркибига қуйидаги мезонларга жавоб берадиган моддий активлар киритилади:
а) бир йилдан ортиқ хизмат қилиш муддати;
б) бир бирлик (тўплам) учун қиймати Ўзбекистон Республикаси (харид пайтида) белгиланган энг кам ойлик иш ҳақи миқдорининг эллик бараваридан ортиқ бўлган буюмлар.
Корхона раҳбари ҳисобот йилида буюмларни асосий фондлар таркибида ҳисобга олиш учун улар қийматининг энг кам чегарасини белгилашга ҳақли.
Хизмат муддати ва қийматидан қатъи назар, қуйидагилар асосий фондлар таркибига киритилмайди:
а) махсус асбоблар ва мосламалар (муайян буюмларни туркумлаб ва ёппасига ишлаб чиқариш учун ёки якка тартибдаги буюртмаларни тайёрлаш учун мўлжалланган, мақсадли йўналтирилган асбоблар ва мосламалар);
б) махсус ва санитария кийим-кечаклари, махсус пойабзаллар;
в) кўрпа-тўшак анжомлари;
г) ёзув-чизув анжомлари (калькуляторлар, стол устига қўйиладиган асбоблар ва бошқалар);
д) ошхона анжомлари, шунингдек ошхона учун дастурхон-сочиқлар;
е) тикланиши бўйича харажатлар қурилиш-монтаж ишлари таннархига киритиладиган вақтинчалик (нотитул иншоотлар) мосламалар ва қурилмалар;
ж) камида бир йиллик фойдаланиш муддатига эга бўлган алмаштириладиган ускуналар;
з) ов қуроллари (траллар, тўрлар, қармоқлар, матраплар, мережалар ва бошқалар).
Асосий фондлар таркибида (қонун ҳужжатларига мувофиқ) корхона мулкига ўтказилган ер участкалари ҳам ҳисобга олинади.
Иқтисодий мақсадларига кўра, асосий фондлар ишлаб чиқариш ва ноишлаб чиқариш фондларига тақсимланади. Ишлаб чиқариш асосий фондлари ўз моҳиятига кўра, корхонанинг ишлаб чиқариш потенциалини ташкил қилиб, уларнинг таркибига қуйидагилар киради:

• 
  ишлаб чиқариш бинолари ва иншоатлари;
  
• 
  узатиш қурилмалари;
  
• 
  қувват машиналари ва ускуналари;
  
• 
  ишчи машиналар ва ускуналар;
  
• 
  транспорт воситалари;
  
• 
  ўлчов ва тартибга солиш асбоблари ва қурилмалари;
  
• 
  фойдаланиш муддати бир йилдан кам бўлмаган ва қонунчиликда белгилаб қўйилган қийматлардаги асбоблар ва ишлаб чиқариш инвентари.