|
Bakteriyalar bir hujayrali mikroorganizmlar bolib, mikroskop ostida
korinadi, oddiy bolinish yoli bilan kopayadi. Ular quyosh nurlaridan,
zararsizlantiruvchi moddalar tasiridan va yuqori haroratdan tez nobud bolishadi.
Past haroratga sezgir emas, muzlashga ham chidaydi. Bazi bakteriyalar noqulay
sharoitdan saqlanish uchun himoya qatlami hosil qilishadi yoki sporalarga
oraladi. Bakteriyalar vabo, tularemiya, sibir kuydirgisi, manqa, melioidoz kabi
kasalliklarni keltirib chiqaradi.
Viruslar eng kichik bakteriyalardan ham olchamiga kora 100 barobar
kichik mikroorganizmlardir. Bakteriyalardan farqli ravishda viruslar faqat tirik
toqima hujayralari ichida rivojlanadi va hujayra paraziti hisoblanadi. Viruslar
xavfli va ogir kasalliklar tabiiy chechak, sariq bezgak, gemorragik bezgak
kasalligini keltirib chiqaradi.
Rikketsiozlar viruslar va bakteriyalar orasida joylashgan mikroor-
ganizmlar guruhidan bolib, tashqi korinishi va olchamlariga kora bakteriya-
larga yaqin turadi. Ularni viruslarga yaqinlashtiradigan xususiyati hujayradagi
parazitlikdir. Ulardan ayrimlari qurgoqchilik va sovuqqa chidamli. Rikketsiozlar
toshmali tif kasalligini keltirib chiqaradi.
Zamburuglar bakteriyalardan murakkab tuzilishi va kopayishi bilan
farq qiladi. Zamburug sporalari qurib qolishga va quyosh nurlariga,
zararsizlantiruvchi moddalar tasiriga chidamli.
Mikrob toksinlari ayrim bakteriyalar hayot faoliyatida ajratib chiqargan
yuqori zaharli moddalar.
Bakteriologik quroldan himoyalanish vositalariga quyidagilar kiradi:
shaxsiy aptechka. Uning tarkibiga: shpris-tyubikdagi ogriq qoldiruvchi
vosita; fosfororganik moddalar bilan zaharlanishga qarshi dori; radiatsiyaga
qarshi dorilar; bakteriyaga qarshi vositalar; kongil aynishiga qarshi vosita;
kimyoga qarshi shaxsiy paket. Bakteriologik (biologik) vositalar bilan
zararlanganda teri qoplamalari zararsizlantiriladi.
3.4. Zamonaviy oddiy qirgin qurollari
Zamonaviy oddiy qirgin qurollari alohida yoki ommaviy qirgin qurollari
bilan birgalikda dushman aholisi va texnikasini shikastlash, obyektlarni
buzish yoki yoq qilib yuborish maqsadida ishlatilishi mumkin.
Oddiy hujum vositalariga parchalanuvchi, fugas, kumulativ, beton
buzuvchi, yondiruvchi aslahalar, hajmiy portlash qurollari kiradi.
Parchalanuvchi aslahalar, asosan, odamlarga shikast yetkazish uchun
moljallangan bolib, ularning ichida eng xavflisi sharikli bombachalar
33
hisoblanadi. Sharikli bombachalar samolyotlardan kassetalar yordamida
tashlanadi. Har bir kassetada 100 tadan kop bombachalar boladi. Bunday
kasseta yer ustida ochilib, bombachalar har tarafga otilib chiqadi. Har bir
bombachalar parchalarining zarar yetkazish radiusi 15 metrga teng.
Fugaslar, asosan, sanoat, turar joy va mamuriy binolar, temiryollarni
buzish, texnika va odamlarga shikast yetkazish, kumulativ aslahalar esa
himoyalangan nishonlarni yoqotish uchun moljallangan.
Yondiruvchi aslahalar odamlarni shikastlash, bino va ishlab chiqarish
obyektlarini, aholi yashaydigan maskanlar, omborlar, transport vositalarini
yondirish va yoq qilish uchun moljallangan. Yondiruvchi aslahalar 4 xil
boladi: napalmli, pirogel, termitli, fosforli.
Hajmiy portlash quroli ishlatilganda havoda aralashmaning 15 metr
radius va 23 metr qalinlikdagi yoqilgi-havo aralashmasining sharsimon
buluti hosil boladi. Bu bulut detonator yordamida portlatiladi. U quvvati
jihatidan yadroviy qurolga yaqindir.
Oddiy qirgin vositalari: portlovchi moddalarning energiyasidan foydala-
nishga asoslangan (fugasli, oskolkali, oskolka-fugasli); issiqlik energiyasidan
foydalanishga asoslangan (yondiruvchi aralashma napalm, metallash-
tirilgan yondiruvchi aralashma termit, elektron); olimga olib kelmaydigan
(agitatsiya, grafitli, kesuvchi, psixotrop, plastik oqlar) boladi.
Barcha qurol-aslahalar 2 guruhga bolinadi: boshqariladigan va boshqaril-
maydigan.
Bu turdagi qurollarning oziga xos xususiyatlari:
Hajmiy portlash (vakuum) qurol-aslahalari (gaz, suyuqlik va boshq.):
yorilganda gaz germetik bolmagan fazo (hajm) boylab bir zumda
tarqaladi va sekinlashib (0,1 soniyagacha) portlaydi;
ichki fazoda ota past bosim (vakuum), tashqi fazoda haddan
ortiq bosim hosil qiladi;
quvvati oddiy oq-doriga nisbatan 46 marta katta.
Sharchali, ninachali qurol-aslahalar esa sharcha yoki ninachalar oq-dori
ichida (bir necha milligrammdan bir necha grammgacha) joylashadi.
Zamonaviy oddiy qirgin qurollari belgilangan joyga raketalar,
havodan, artilleriya, oqotar qurol yoki inson tomonidan yetkazib berilishi
mumkin.
Zamonaviy oddiy qirgin qurollaridan muhofazalanish tadbirlariga:
aholini favqulodda vaziyatlardan muhofazalanishga tayyorlash (zamonaviy
qirgin vositalarini bilish; ulardan muhofazalana olish, birinchi tibbiy
2 149
34
yordamni korsata olish); oz vaqtida va togri xabar berish; muhofaza
vositalari (jamoaviy va shaxsiy, royxatdagi va qol ostidagi)dan mohirona
foydalanish; maxsus tadbirlar (mamuriy, tibbiy-mamuriy, epidemiyaga
qarshi, profilaktik, sanitar-gigiyenik, davolash-evakuatsiya)ni otkazish;
evakuatsiya (oldindan otkaziladigan, qisman va toliq); avariya-qutqaruv va
boshqa kechiktirib bolmaydigan ishlarni otkazish kiradi.
Zamonaviy qirgin qurollaridan muhofazalanishni tashkil etishda dush-
man tomonidan u yoki bu qurolni qollash ehtimolligini aniq bilish zarur.
Har bir shikastlovchi quroldan himoyalanishda maqsadga muvofiq kela-
digan usul, vosita va muhofazalanish boyicha harakatlarni qidirib topish
kerak. Buning uchun ham royxatdagi, ham qol ostidagi muhofaza vosita-
laridan foydalanish lozim. Aholini muhofaza qilishda birinchi tibbiy yordam-
ning oz vaqtida va togri korsatilishi ayniqsa muhim ahamiyatga ega.
Nazorat savollari
1. Yadro qurolining tasiri nimaga asoslanadi?
2. Portlashning qanday turlari mavjud?
3. Otuvchi (singuvchi) radiatsiya nimalardan iborat?
4. Kimyoviy qurollarga misollar keltiring. Ular nimalar yordamida ishlatiladi?
5. Zaharlovchi moddalarning zarar yetkazishiga qaysi holatlar jiddiy tasir
korsatadi?
6. Zamonaviy oddiy qirgin qurollaridan muhofazalanish tadbirlariga nimalar
kiradi?
Do'stlaringiz bilan baham: |
