Ko’pgina o’smirlar o’zlarini muammolarini hal etish uchun konferensiyaga murojaat etadilar

mahsulotlar qarorqchilik mahsulotlariga nisbatan doimo foydali va ishonchli ekanligini tushuntiring tushuntiring.
Mahsulot - iqtisodiy faoliyatning ashyolar va xizmatlarda mujassam etilgan natijasi. Uning moddiy-buyum shakli moddiy M. koʻrinishiga ega. Maʼnaviyat sohasida gʻoya, ixtiro va kashfiyotlar, yangi texnologiyalar, i.t.
Rasmiy ishlab chiqaruvchi sizga sotgan narsasi uchun javobgarlikni o’z zimmasiga oladi.U o’zining obro’sini ko’tarishga harakat qiladi. Dasturiy ta’minotni ltsenziyali foydalanuvchi ishlab chiqaruvchining xizmat turlari va maslahatlariga tayanishini ham hisobga oladi. Ltsenziyali mahsulotni olish orqaoi iste’molchi ushbu mahsulotni rivojlanishini inobatga oladi, uning ancha mukammal va qulay versiyalarini yaratilishiga imkoniyat yaratadi. Farzandlaringizga fayllarni qonuniy yo’llar bilan yuklab olish yo’llarini o’rgating. Internetda siz va farzandlaringizni arzon va tekinga dasturlar, filmlar, musiqalarni yuklab olishingiz uchun etarlicha joylar bor. Masalan, MSN Music sayti har xil studiyalarning milliondan ortiq musiqa yozuvlarini taklif etadi. Farzandlaringiz bilan musiqalar yoki o’yinlar yuklab olishda yo’l qo’yilgan xarajatlar yosh avlodning noqonuniy yuklab olish uchun havasini keltirish kerak emaligini muhokama qiling. BOLALARNING INTERNETDA XAVFSIZ MULOQOTINI TASHKIL ETISH Internet ishtirokchilar, xususan, bolalar va o’smirlar o’rtasidagi sevimli muloqot shakllari sifatida chatlar, lahzali axborotlar almashinish tizimi, bloglar yoki Internet-kundaliklarni taqdim etadi. BOLALARNING CHATDAGI VA LAHZALI AXBOROT ALMASHINISH TIZIMIDAGI MULOQOTINI NIMA TASHKIL ETADI CHatda, odamlarning ma’lum mavzu yuzasidan axborot almashish uchun uchrashishlari haqida eshitgansiz. Hattoki, buni o’zingiz ham amalga oshirgan bo’lishingiz mumkin. Tarmoqdagi muloqot amalga oshiriladigan virtual xona, ya’ni chat xonasida odamlar ma’lumotlarni tersalar deyarli lahzadayoq boshqa ishtirokchilarning kompyuterlari ekranlarida paydo bo’ladi. CHatlar odatda anonim xarakterga ega bo’lib, ishtirokchilar taxalluslardan foydalanadilar. Internetda har xil yo’nalishdagi ko’pgina chatlar mavjud. Ularda er yuzidagi odamlar bilan turli xil mavzularni muhokama qilishning hayratga soluvchi imkoniyatlari taqdim etiladi. CHatlar bolalar o’rtasida ommaviylashib ketganki, bundan jinoyatchilarning xabardor ekanliklari esa achinarlidir.SHu sababli bu muloqot shakli bolalar va o’smirlar uchun ancha xavfli. Ko’pchilik odamlar lahzali axborot almashinish tizimida muloqot qilish haqida gapirib, buni chatdagi muloqot deb nomlaydilar. Biroq hammasi ozroq farq mavjud. Birinchidan odatda ikki suhbatdosh o’rtasidagi suhbat uchun foydalaniladi.Bu vaqtda chatda odamlar guruhi bilan suhbat borayotgan bo’ladi. Ammo ulardagi umumiy xavfsizlik qoidalari bir xilda qolaveradi. INTERNETDA QANDA QULAY MULOQOT O’RNATISH MUMKIN Farzandingizni chatdan foydalanishini nazorat qiling. Bolalar chatda saytdagi vaqtida, chat dasturini qo’llab-quvvatlash , uyali telefonlar va birq qator onlayn o’yinlarni qo’llab-quvvatlash uchun ishtirok etishgini esga oling. Bolalarni chatda hech qachon o’zlarining shaxsiy ma’lumotlari taqdim etmaganliklariga erishing. Taxallus tanlaganda ham o’zilarining shaxsiy ma’lumotlariga tayanmasliklari lozim. Masalan, DetroitSue taxallusi bilan SassySue birga foydalanish mumkin. Ular chatda tanishganlariga ham fotosuratlarini jo’natmaganliklariga erishish lozim. Bolalar doimo sizga maslahat yoki yordam so’rab murojaat qilishlarini bilishlari kerak. Bolani agar chatda o’zini noqulay sezsa uni tark etib, noqulaylik haqida katta yoshdagilardan birortasini xabardor qilishi lozim. Bolalar sizni doimo chatda uchrashishni taklif qiladigan kishilar haqida xabardor qilib tursunlar. Bolalar suhbatdosh bilan virtual maydondan real uchrashuvga rozilib berishda juda ehtiyotkor bo’lishlari lozim. Ular Internetda tanishgan notanish kishilar bilan yuzma-yuz uchrashishga hech qachon rozilik berishlari kerak emas. Bolalarga moderiruemlashgan chatlarga tashrif etishlarini tushuntiring. Suhbatga kirishishdan oldin chatda ishtirok etish holatlari va shart-sharoitlari, konfedensiallik haqidagi nizom hamda xulq-atvor qoidalari bilan tanishsinlar. INTERNET KUNDALIKNI XAVFSIZ YURITISH ASOSLARI Veb-jurnallarga qiziqish yong’in singari keng tarqalmoqda, bu esa o’smirlar orasida kattalarnining rahnamoligisiz Internet kundalik yuritishga imkoniyat tug’dirmoqda. Oxirgi tadqiqotlarda qayd etilishicha bugungi kunda veb-jurnallarning yarmi o’smirlarga tegishli. SHu bois uchtadan ikkitasi o’z yoshini ma’lum qilsa, beshtadan uchtasi yashash joyi va aloqa ma’lumotlarini, har beshtasi esa o’zining to’liq ismini taqdim etmoqda. SHaxsiy ma’lumotlarini to’lig’incha taqdim etish ancha xavfili ekanligi sir emas. SHu bois ko’pchilik yosh foydalanuvchilar o’zlarining shaxsiy kundaliklarini yaratmoqdalr va unga ko’proq kishini e’tiborini jalb qilishga intilmoqdalar. Ba’zan esa bu bolalarni bloglarda o’zlari yoki do’stlarining noqulay provoktsion fotosuratlarini joylajtirib qo’ymoqdalar. Kundalikni to’g’ri yuritish bolalarga va ularning ota-onalariga bir-birlari bilan muloqot qilish va tajriba almashinish imkonini berishi mumkin. Bolalar ota-onalariga yangi texnologiyalar haqida ma’lumot kiriishi, ota-onalar esa hayotiy maslahatlar berib borishlari mumkin bo’ladi. Kundalik yuritish tartibi va mas’uliyatini olib kirish o’zini ijodiy namoyon qilish imkoniyatini, do’stlari va qarindoshlari bilan muloqot qilish imkoniyatlarini, kompyuter va internet texnologiyalarga o’rganishni, hamda klaviaturada harf terish, to’g’ri yozish, yozma nutq va tahrir etish malakalarini rivojlantirish ustunligiga ega. INTERNET KUNDALIKNI XAVFSIZ YURITISH ASOSLARI Farzandlaringizdan familiya, aloqa ma’lumotlari, uy manzili, telefon raqami, maktab nomi, elektron pochta manzili, do’stlari yoki qarindoshlari familiyasi, shaxsiy ma’lumotlarni, lahzali ma’lumotlar almashinish tizimidagi o’z ismini, yoshini yoki tug’ilgan sanasini ma’lum qilmasligini talab eting. Farzandlaringizdan hech qachon jurnalda o’zlarining yoki yana biror kishining provoktsion rasmlarni joylashtirmaslikni va uni tekshirib borishni, shaxsiy ma’lumotlarni biron-bir ifoda etuvchi tasvirlarni oshkor qilmaslikni talab eting. Farzandlaringiz Internetda berilayotgan materiallar u erda uzoq saqlanishini va kim ixtiyor etsa veb-jurnaldan oson chop ettirib olishi yoki uni o’zining kompyuteriga saqlab olishni bilsinlar. Farzandlaringizga veb-jurnallardan aniq foydalanish va tekshirish shartlariga, parol yordamida himoyalanishga asoslanib, foydalanishlarini tavsiya eting. Farzandlaringizni etakchi veb-jurnallarida boshqa bolalar bilan musoboqalashishga intilmasliklarini tavsiya eting. Farzandlaringiz o’z bloglarini ijobiy kalitlarda foydalanib, uning boshqalar nomiga tahdid maqsadida foydalanmasinlar. QANDAY QILIB INTERNETDA XAVFSIZ O’YNASH MUMKIN Kompyuter o’yinlari televidenie, musiqalar va filmlar bilan taqqoslaganda ko’pdan beri ommaboplashib ulgirganligini guvohi bo’linadi. Hattoki ulardan oldinga o’tib ham ketdi. Siz o’z farzandlaringizga o’zini yoshiga mos qiziqarli va o’rgatuvchi o’yinlarni o’rganishga yordam berishingiz mumkin. Bir qator maslahatlarga quloq tutishi lozim. BOLALARNING TARMOQDAGI ONLAYN O’YINLARDA XAVFSIZ ISHTIROK ETISHI YUZASIDAN MASLAHATLAR. Axborotlar to’plang. O’yinlar tasnifi va konfedensiallik shartlari bilan tanishing.O’yinlar saytidagi qoidalarini o’rganing. Misol sifatida Xbox®Live xulq-atvor kodeksi bilan tanishing. Farzandingiz qaysi o’yinlarni va kimlar bilan o’ynayotganligidan xabardor bo’ling. Kompyuter yoki o’yin konsolini o’zingiz uchun qo’lay va bolalar o’ynayotganligini kuzatish imkonini beradigan o’ringa joylashtiring. Qoidalar o’rnating. “Uyda Internetdan foydalanish qoidalari” asosida qoidalar ishlab chiqing. Bu farzandlaringizni Internetdan chiqqunigacha bo’lgan holatiini nazorat qilish imkonini bersin. O’yin vaqtida chatni va ma’lumotlar olishni nazorat qiling. Agar biron bir ishtirokchi nazorat qilinmagan so’z ishlatgan bo’lsa, bolalardan u haqida sizga ma’lum qilishlarini so’rang.Bu holatda dilozorni ro’yxatdan belgilab oling va uning ma’lumotlarini to’sib qo’ying. Boshqa varianti-chatdagi, elektron pochtadan va boshqa usullar bilan o’yinlar ma’muriyatiga o’zini noqulay tutgan ishtirokchi haqida xabar qiling. Bunday o’yinchilarga qo’shimcha chora-tadbirlar qo’llash haqidagi qo’shimcha ma’lumotlar uchun maxsus o’yin saytlariga murojaat qilish mumkin. Konfedensiallikka ishoning. Bolalardan o’yin chatlarida hech qachon shaxsiy axborotlar, fotosuratlar bermaslikni va uchrashuvga rozilik bermasliklarini talab eting (masalan, ismi, jinsi yoki uy ianzili). Biron bir holat yuz bersa bolalar sizga yordam uchun murojaat qilishlari zarurligini bilsinlar. Mos keluvchi ismni tanlang. Bolani o’yinga mos qoidalardan va muvofiq keluvchi qahramonlar ismlaridan foydalanishga majburlar. Bu ismlar shaxsiy ma’lumotlar haqida hech narsa anglatmasin. Izoh:Kompyuterlar va Xbox tipidagi o’yin konsoleylari uchun bolaning haqiqiy ovozini yashiruvchi maxsus maskirovka texnologiyalari mavjud. Katta yoshdagilar ham o’zlarining asl holatini yashirishda bu toifa dasturlardan foydalanishi mumkin. Birgalikda o’ynang. Farzandingiz bilan birgalikda internetda o’ynashingiz bolalar uchun eng xavfsiz hisoblanadi. Bu Tarmoqda muloqot qilishga o’rgatishning eng yaxshi usuli hisoblanadi. INTERNET BEZORLIK CODIR ETILGANDA O’ZINI QANDAY TO’G’RI TUTISH MUMKIN Kundalik turmushdagi singari Internetda ham foydalanuvchilarning hayotini murakkablashtiruvchi o’zining bezorilari mavjud. INTERNET BEZORILARI KIMLAR VA ULAR NIMA QILADILAR Ularni griferlar, zadiramlar, axmoq o’yinchilar, o’zgalar va h.k.z deb nomlashadilar.Bunday yaramaslardan biri farzandlaringizni Halo2, EverQuest, The Sims, Jnline, SOCOM Star Wars Galaxies singari o’yinglardan foydalanayotgan vaqtlarida bir marota bo’lsa ham bezovta qiladi. Dilozorlar (griferlar) ko’cha bezorilari atrofdagilarga surbetlik va qo’pollik qiladilar. Odatda bezorilar endi o’rganishni boshlaganlarni (choynaklarni) xafa qiladi. O’rtoqlari bilan komanda bo’lib o’ynashlariga xalaqit beradilar; noqobul leksikani qo’llaydilar; qalloblik qiladilar, boshqa griferalar bilan birgalikda daydi to’dani tashkil qiladilar; xonalardan chiqish yo’llarini to’sib qo’yadilar; ehtiyotsiz o’yinchilarni ayyorlik bilan qo’lga kiritadilar yoki o’yindan foydalanib, yaqqol insonlarning joniga tegadilar. Griferlar foydalanuvchilarning kamchilik qismini tashkil etsalar-da, ammo bir qator kompaniyalar o’z mijozlarini ular orqali yo’qotdilar. Oqibatda o’yinlarni yaratuvchilar bunday bezorilardan nolimaydilar va ular bilan hisoblashishning har xil usullaridan foydalanadilar. BOLALAR GRIFERLARGA TO’QNASH KELSALAR NIMA QILISHLARI KERAK Farzandlaringiz ularga e’tibor qaratmasinlar. Agar bolalar ularning ta’siriga berilmasa, oqibatda bezor bo’lib, o’zlari ketib qoladilar. Bolalar bilan o’yin parametrlarni o’zgartirishni maslahatlashib oling. Bolalar o’zgartirish mumkin bo’lgan tartib va qoidalargacha o’yini o’ynab borishsin, masalan, komandadoshini o’ldirishning iloji yo’q.SHunday hollarda griferlar taktikasi o’z ma’nosini yo’qotadi. Xususiy o’yinlarni tavsiya eting. Ko’pchilik ishtirok etadigan anchagina o’yinlar yopiq faqat do’stlarini o’tkazib yuborish uchun xonalarni tashkil etishni talab etadi. Bolalar saytlarda qat’iy qoidalarga tayanib o’ynasinlar. Qat’iy qoidalar o’rnatilgan joylarda ma’mur tezlik bilan bezorilarning yo’llarini to’sib qo’yishi mumkin. Griferlardan oson xalos bo’lish mumkin bo’lgan o’yinlarni o’ynasinlar. Bolalarga bezorilarning ma’lumotlari cheklab qo’yiladigan o’yinlarni o’ynashini taklif eting. YAna nimanidir o’ylab toping.Dilozorlar bolangizni bezovta qilishni davom ettirsa, u o’yinni almashtirsin yoki tanaffus qilsin va keyinroq o’yinni davom ettirsin. Farzandingiz alangadek javob berishdan tiyilsin. Bolangizni dilozorlarning taktikasidan o’ziga qarshi foydalanmaslikka ishontiring. Bu tezda griferlarni biror narsaga erishishi uchun jahlini chiqarib, g’azabini qo’zg’aydi. SHu tarzda bolalarning xavafa qiluvchilar tasavvurini yanada boyitish lozim bo’ladi. Bolarlarning ig’vo qilishdan qochishlarini tavsiya eting. Agar bola dilozorlikni keltirib chiqaruvchini asabiylashtirishda taxallusdan foydalana olmasa muammolardan o’zini chetga olgani ma’qul. Bolalar o’zlari haqida ma’lumotlar berishdan yiroq bo’lsinlar. Bezorilar (kimga qanday qulaay bo’lsa) esa bolaga noxushlik tug’dirishda o’zlarini haqiqiy ismidan, telefon raqamidan, shuningdek, uy manzili yoki elektron manzilidan foydalanaversin. SHUBHALI MA’LUMOTLARDAN QANDAY SAQLANISH MUMKIN Internet o’rganish uchun hatdan ortiq ulkan imkoniyatlarni taqdim etadi. Ammo taqdim etiladigan axborotlar orasidan anchagina qismini na foydali, na ishonchli deyish mumkin.Tarmoqdan foydalanuvchilar esa axborotlarni aniqligini baholash uchun tanqidiy munosabat bildirishlari lozim. Internetda har qanday kishi axborotlar e’lon qilishi mumkin. Bu ko’proq “Internet –haqqoniy ma’lumotlarga ega” deb o’ylashga moyil bolalarga taalluqli. Gazeta va jurnallarni muharrir va tahrirchilar to’g’rilab boradilar. Internet esa joylashtiriladigan axborotlarni qanchalik haqqoniy ekanligini tekshira olmaydi. Bolalarga Internet qanday ishlashini so’zlab bering. Har bir kishi sayt tashkil etishi mumkin. Bu haqida unga hech kim savollar bera olmaydi. Bolalarni keng ko’lamdagi manbalardan foydalanishga va Tarmoqda ko’rayotgan narsalarini tekshirishga o’rgating. BOLALARNI YOLG’ON MATERIALLARNI ANIQLASHGA QANDAY O’RGATISH MUMKIN Farzandingizni yoshlik vaqtidayoq tushuntirishni boshlang. Hozirgi kunda maktabagacha yoshdagilar Internetdan foydalanmoqda. Ularni oldindan faktlarni farqlashga o’rgatish zarur. Bolalardan Internetda topgan ma’lumotlar haqida so’rang. Masalan, bu sayt niima uchun kerak Ko’ngil ochar saytmi Tovarlar savdosiga taalluqlimi Saytda aloqa qilish axboroti yoki “Biz haqimizda” sahifasi bormi Unga kimdir xomiymi yoki bu ijtimoiy munozara olib boriladigan joymi O’ylab ko’ring Internetda ushbu axborotni izlashga yaxshiroq joy mavjudmi Singari savollar bilan murojaat eting. Bolalar Tarmoqda topgan axborotlarini boshqa manbalar bilan solishtirishlarga ishonch hosil qiling. Materiallarni tekshirishda boshqa saytlarga yoki Ommaviy axborot vositalariga (OAV)-gazeta, jurnal va kitoblarga murojaat qiling. Bolalarni siz bilan maslahatlashishga o’rgating. Bolalarni har xil manbalardan foydalanishlarini rag’batlantirib turing.Ularni o’zingiz bilan kutubxonaga olib boring yoki ular uchun enseklopediyaning diskdagi variantini sovg’a qiling. Bu bolalarga axborotlarning muqobil manbalariga kirish huquqini beradi. Bolalarni samarali izlash usullariga o’rgating. Bu esa ularning ishonchli axborotlar olish imkoniyatini oshiradi. Bunday usullardan biri bolalarni bitta emas, bir necha izlash mashinasidan foydalanishga o’rgatishdan iborat. NOMAQBUL MAZMUNLI MATERIALLARDAN QANDAY EHTIYOT BO’LISH MUMKIN NOMAQBUL MAZMUNLI. Odatda ko’pchilik ota-onalar farzandlarini ponografik, nafratlantiruvchi mazmunli, sutsidal yo’nalishdagi materiallar, guruhbozik (sektant) materiallari, me’yorga solinmagan leksikalar bilan tanishishlari xohlamaydilar. Bu toifa axborotlar nmaqbul xarakterli materiallarga taalluqlidir. Pornografik materiallar yoki me’yorga solinmagan leksikali materiallarni oson muvofiqlashtirish mumkin va filtrtsiya vositalari yordamida uzib qo’yish mumkin. Nomaqbul mazmunli materiallarning boshqa turlaridan bolalarni himoya qilish ancha qiyin. Masalan, bolalar saytlarida irqchilikni yoqlovchilikdan tortib qo’pol masxara qiluvchi ko’rinishdagi nafratlantiruvchi har xil ifodalarni uchratish mumkin. Qaraganda ushbu saytlar ranjitmaydigandek tuyulsa-da, ammo ular boshqalarga qo’pol munosabat onlayn madaniyatini shakllanishida xizmat qiladi. Irqchilar va nafratlantiruvchi guruhlar Internetni yoshlarni o’z saflariga tortish uchun foylanmoqdalar. Oxirgi vaqtlarda chat va elektron pochtadan foydalanib, zehnli, ta’sirchan yoshlarni izlamoqdalar, so’ngra ularni o’zlarining jamoalariga jalb etmoqdalar. Bir qator nafratlantiruvchi saytlar bollar uchun maxsus bo’limlar tashkil etmoqdalar. Serverning bu qismi maxsus jozibador ko’rinishga ega bo’lib, ranjmaydigan o’yin mashg’ulotlari taqdim etiladi va hurmatli saytgga havola beriladi. BOLALARIMIZNI NOMAQBUL MATERIALLARDAN EHTIYOT QILISHGA QANDAY YORDAM BERISH MUMKIN Nomaqbul materiallarni filtrtsiyalash vositalaridan (masalan, MSN PREMIUM’S PARENTAL CONTROLS yoki INTERNET EXPLORER®dagi o’rnatilgan) foydalaning. Ammo filtrlar ayrim nomaqbul materiallardan foydalanishni to’sib qo’yishi mumkin, ammo ular muammoni to’liq hal etib bera olmaydi. Internetda uchraydigan nafratlantiruvchi ifodalarni filtrtsiya har doim ham payqavermayli va ularni muloyim shaklda qabul qiladi. SHu sababli bolalarni sizga ikkilanmasdan yordam surashi uchun murojaat qilishi uchun ishonchli munosabatlarini qo’llab quvvatlash lozim. Internetdan foydalanishini nazorat qiling va bolalarni kuzating.Odatda o’n yoshga etmagan bolalarda hali tanqidiy tafakkur, mustaqil Tarmoqqa kirish uchun zarur malakalar shakllanmagan..