Abdunabiyev Dostonjon asistent., Yo’ldashev Saloxiddin talaba,.Asqarov Alisher talaba., Bahodirov Jaloliddin talaba,. Islom Karimov nomidagi Toshkent davlat texnika universiteti Qo’qon filiali Anotasiya. Ushbu maqolada ko’p qavatli uylarda elektr energiya olish usuli va aholiga ya’ni istemolchiga elektr energiyasini ishlab chiqarib yetkazib berish.- Kalit so’zlar: ko’p qavatli uylar, erkin tushish tezligi, generator, elektr energiyasi, batareyalar, kabellar, yoritish qurulmalari, quyosh batareyalari, shamol generatorlari.. O’zbekiston aholisi kundan kun ko’paymoqda va elektr energiyaga bo’lgan ehtiyoj oshib bormoqda. Hozirgi energetika sanoati elektr energiyasini ishlab chiqarishning uchta asosiy usulini taklif qiladi, lekin ularning hammasi qandaydir tarzda atrof -muhitga zarar yetkazadi: Yoqilg'i elektr energetikasi eng ekologik iflos, atmosferaga karbonat angidrid, kuyik va keraksiz katta issiqlik bilan yonib boʻlgan yoqilgʻining kukunlari atmosferaga tarqaladi. Va ozon qatlamining pasayishiga olib keladi. Yoqilg'i zaxiralarini qazib olish ham tabiatga katta zarar keltiradi.
Gidroenergetika landshaftning sezilarli o'zgarishi, foydali erlarning suv bosishi, baliq resurslariga zarar etkazilishi bilan bog'liq.
Atom energiyasi uchtadan ekologik jihatdan eng xavfsiz, lekin xavfsizlikni saqlash uchun juda katta xarajatlarni talab qiladi. Har qanday baxtsiz hodisa tabiatga uzoq muddatli tuzatib bo'lmaydigan zarar etkazilishi bilan bog'liq bo'lishi mumkin. Bundan tashqari, u ishlatilgan yoqilg'i chiqindilarini yo'q qilish bo'yicha maxsus choralarni talab qiladi.
Bizekalogiyaga zarar yetkazmaydigan va qulay manbalaridan foydalanib elektr energiya olish yo’larini qidirishimiz lozim. Hozirgi kunda yurtimizda ko’p qavatli binolar qurib bitkazilib aholi foydalanilishiga berilmoqda ko’p qavatli binolarda aholilar suvga elektr energiyasiga ehtiyoj sezishadi. Va bu suvlarni yenkazib berishda suv naso’slaridan foydaliniladi. Suv ko’p qavatli binolarga olib chiqilgandan so’ng istemolchilar suvni kir yuvish, qo’l yuvish, oshhona anjomlarini yuvish va shunga o’hshash o’z ehtiyojlari uchun ishlatiladi.
Shu binodagi 1 honadonda tahminan 1 kunda 100 L suv ishlatiladi. Va bu suv quvurlar orqali yerga erkin tushish tezligi bilan tushadi. Va mana shu tezlikdan foydalanib generator yordamida elektr energiya olishimiz mumkin va bu elektr energiyani energiya saqlovchi qurulmalar, ya’ni batareyalarga jamlaymiz va bu elektirni uy yoritishda kam elektr bilan ishlovchi qurulmalarga sariflashimiz mumkin.
Bu elektr energiyasini olish usulni qoʻllashning ham oʻziga hos shartlari bor. Bir neshta generatorlarni ko’p qavatli binolarning eng past nuqtasiga qo’yiladi.Va isteʼmolchi suv ishlatganidan soʻng quvurlar orqali generatoʻrga tushadi. Va generator aylana boshlaydi. Va elektr energiyasi vjudga keladi. Va chiqqan elektrenergiyasini batareyaga saqlaymiz. Va shu batareyadagi to’kni honadonlarga kabellar orqali uzatamiz. Batareyayaga saqlashimizning sababi ko’p qavatli binodagi yashovchi istemolchilar davomiy suvdan foydalanishmaydi. Ba’zida tasodifan birin ketin foydalanishadi. Ba’zida tasodifan parallel foydalanishadi. Va shu foydalinishgan paytida elektr energiyasini olsak va batareyaga saqlab olsak ular suvdan foydalanishmagan paytida ham elektr energiyasi bo’ladi. Va bu energiyani tejovchi kam energiyaga ishlovchi elektr qurulmqlarga sariflashlari mumkin. Masalan; yoritish qurulmalariga sariflashimiz mumkin elektr energiyasini tarqatuvchi patstansialardan havo kabellari orqali kelayotgan elektr energiyasi baʼzi bir sabablarga koʻra elektr energiyasi yoʻq boʼlgan payitta ham honadon istemolchilari kam elektr energiyasi bilan ishlovchi yoritish chiroqlarini yoqib, vashunga oʻhshash kam elektr energiyasi bilan ishlovchi qurilmalarga elektr energiyasini ishlatib foydalanishlari mumkin boʻlldi. Yana qoʻshimchasiga yomg’ir yog’gan paytida yomgʻir suvlari koʻp qavatli binolar tomida tarnovlarga to’planib quvirlar orqali erkin tushiish tezligi bilan yerga tushadi. Va bu tezlikdan unumli foydalansak shu tezlik va generatr yordamida elektr energiyasini olishimiz mumkin. Va bu chiqqan elektr energiyani yana batareyalarga saqlab olsak va bu elektr energiyani ham istemolchilar ehtiyoji uchun sariflashimiz mumkin. Bu usul tabiat hodisasiga uzviy bog’langan. Yomgʻir koʻp yogʻadigan payitlarda qoʻllash mumkin. Yogʻingarchilik koʻp boʻladigan payt bu bahor va kuz fasillarida koʻp yogʻingarchilik holatlari uchraydi. Fa shu mavfsumda yomgʻir orqali elektr energiyasini olish imkonini beradi.
Buday usulni qo’llashning ham o’ziga hos shartlari bor. Yomg’ir suvlari yuqoridan pasga bir nuqtada tushishi uchun tarnov va quvirlar o’rnatiladi quvurning eng pas qismiga bir nechta generato’rlar o’rnatiladi. Va generato’rlardan chiqqan elektr energiyani batareyaga to’playmiz. Va kabellar orqali istemolchilarga uzatamiz. Va istemolchilar kam elektr energiyasi bilan ishlovchi elektr texnikalarga ishlatishlari mumkin. Endi bundan xulosa qiladigan bo’lsak biz bo’lajak eliktrik va ihtirochilar aholi ya’ni istemolchilarni elektr energiyasi bilan taminlash tabiatga zarari kam bo’lgan qurulmalar va aholi ishlata olishi uchun qulay bo’lgan tehnikalar yaratib O’zbekiztonni gullatib yashnatib yurtimizi rivojlantirishdan iborat. Hozirgi kunda elektr energiyasiga bolgan ehtiyoj ko’paymoqda shu sababli bunday elektr energiyasini ishlab chiqaruvchi tehnalo’giya va tabiatga zarar yetkazmaydigan elektr ishlab chiqaruvchi zavod fabrikalar qurishimiz zarur. Prizidentimiz aytganlaride yashil maydon loyihasini rivojlantirishimiz kerak.
