Ko’p-polyar dunyoda rivojlamishning asosiy belgilaridan biri bu shubhasiz o’zining mustaqilligiga EGA bo’lishi bu har tomonlama davlat va xalq manfaati uchun eng ustuvor yo’nalishdir

Ko’p-polyar dunyoda rivojlamishning asosiy belgilaridan biri bu shubhasiz o’zining mustaqilligiga ega bo’lishi bu har tomonlama davlat va xalq manfaati uchun eng ustuvor yo’nalishdir. O’zbekiston Respublikasining tashqi siyosati asosan 2012 yilda qabul qilingan Tashqi siyosat konsepsiyasiga tayanadi. O’zbekiston Respublikasi aholi soni bo’yicha Markaziy Osiyo mintaqasida yetakchi hisoblanib sobiq AQSH davlat kotibi Kerri tomonidan quydagicha fikr berib o’tilgan: “O’zbekiston mintaqa uchun eng yirik iqtsodiy bozorga ega davlatdir”. Davlatimizning tashqi siyosati uning tashqi iqtsodiy aloqalari bilan bevosita va bilvosita chambarchars bog’liqdir, birgina iqtsodiy aloqalarning asosiy qismi Rossiya va Xitoy ulushiga to’g’ri keladi. |O’zbekiston rivojlanayotgan davlatlar qatoriga kirsada o’zining tashqi siyosiy ambitsiyalarini kengaytirishga e’tibor qaratishi har tamonlama muhim rol o’ynaydi. Tashqi siyosat vektori bu albatta davlatimizning geografik joylashuviga bog’liq, sababi joylashuvi jihatidan O’zbekiston yetarlicha suv va quruqlik muammolariga ega. Logistika muammolari tashqi iqtsodiy aloqalarni jonlantirishga to’sqinlik qilmoqda. Birgina 2022 yilning boshidan beri O’zbekiston engh ko’p Rossiya Federatsiyasisi bilan ko’p tomonlama hamkorlik qilib ancha imkoniyatlarni o’ziga aks ettira oldi. Davlayimizning yaxshi joylashinuvi ikki gegemon davlat xsusan ROssiya hamda Xitoy ta’siriga qaramlikni aks ettirmaydi. Rossiya agressiyasidan asosan Qozog’iston to’sib qo’ysa, Qirg’iziston Xitoy tomonidan kelayotgan iqtsodiy-siyosiy bosimlarni qaytarib turadi. Bu albatta bizninhg tashqi siyosatimiz jonlantirishga imkon beradi. O’zbekiston uchun prinsipial masalalardan biri hisoblangan transit yo’l muammosi hozirda actual mavzu. O’zbekistoning tashqi va mintaqadagi muhim hamkorlaridan tashqari mintaqaviy muhim rol kasb etuvchi yana bir davlat Eron hisoblanadi. O’zbekiston tashqi siyosatining janubiy-g’arbiy vectori aynan Eron hisoblanib, fors ko’rfazi uchun eshik vazifasini bajara oladi. YIM 2020 yil hisobi bilan 635 milliard AQSH dollarini tashkil etadi. Eron eng qiladigan buyumlari polimerlar ($2.17 B), neft xomashyo ($1.18 B), yong'oq ($913m), etil spirti ($832m), yarim tayyor temir ($595m) kurka ($1.16B) kabi buyumlar asosiy savdo hamkori hisoblangan Xitoyga eksport amalga oshiradi (umumiy hisobda $5.85 B), Pokiston bilan o’zaro Tovar aylanmasi ($352m), Birlashgan Arab Amirliklariga ($345m) va Germaniya bilan ($302m). Eron eng qulay bozor sababi tashqi savdo saldosi Eronda manfiy, salkam -15 milliard, ya’ni Eron O’zbekiston hom ashyosi uchun yaxshi bozor, Eron import bo’yicha Eron eng import uskunalar yarim o’tkazgichli chip ($2.23 B), makkajo'xori ($1.09 M), guruch ($885M), avtomobil qismlari ($625m), va soya ($548m), Xitoydan import qilinadi ($8.51 M), Birlashgan Arab Amirliklari ($4.53 B), Hindiston ($2.24 b), Turkiya ($2.14 M) va Germaniya ($1.68M). 2020-yilda Eron O'zbekistonga $103M eksport qilgan. Eronning O'zbekistonga eksport qiladigan asosiy mahsulotlari toshni qayta ishlash mashinalari ($22,7 M), etilen polimerlari ($6,96 M) va stirol polimerlari ($6,14 m) hisoblanadi. Oxirgi 23 yil davomida Eronning O'zbekistonga eksporti yillik 0.068% miqdorida kamayish kuzatilgan. 2020-yilda O'zbekiston Eronga $137m eksport qildi. O'zbekiston Eronga eksport qilgan asosiy mahsulotlar xom paxta ($97.1 M), chakana bo'lmagan sof paxta ipi ($19.9 M) va Potasik o'g'itlar ($7.54 m) edi. So'nggi 23 yil mobaynida O'zbekistonning Eronga eksporti yillik 9.81%, 16-yilda $1997m dan hozirgikungacha 137m dollar gacha o'sdi. O'tgan yilida Eron importi 43.6 milliard dollardan oshdi. Xitoy, BAA va Janubiy Koreya jami Eron importining 48 foizini tashkil etdi. Birgina Xitoy 10,5 yilda Eronga 1 395 milliard AQSh dollaridan ortiq mahsulot sotgan. Boshqa tomondan, ushbu ro'yxatdagi Yevropa davlatlari Eronga umumiy eksportning atigi 19 foizini tashkil etdi. Germaniya eksporti 2.5 milliard dollarni, keyin Italiya va Shveytsariyaning 1.2 milliard dollarini tashkil etdi. Ko'rib turganingizdek, Eron Hindiston va Rossiya bilan birga Sharqiy Osiyo va Markaziy Evropa davlatlaridan sotib oladi. Biz uchun eng katta yutug’imiz Eron biz uchun transit sifatida katta rol o’ynashi mumkin. Eron Tashqi ishlar Departamenti rahbari o'rinbosari Abdul Bari Soddiqining aytishicha, O'zbekiston Afg'onistonga to'g'ridan-to'g'ri yo'l olishi uchun temir yo'l liniyasini qurishda yordam berishdan manfaatdor deya aytib o’tgani, Eron ushbu tranzit koridori o;zinig . Uning aytishicha, eng to'g'ridan-to'g'ri yo'l Afg'oniston orqali o'tadi. Ushbu rejani Balx viloyatidagi Mozori Sharifdan to'rtta viloyat orqali Hirotga olib borish rejalashtirilgan. Asosiy yo'nalish va yordamchi liniyalar quriladi. Birinchi qismi chizig’i Mozori Sharifdagi Nayaboboddan tortib Hirotgacha, ikkinchi chizig’i esa Qunduzgacha cho'zilgan bo'ladi, ma'muriyatining bildirishicha, Shimoliy-g'arbiy tarmoqni yo'lga qo'yish orqali Eron, Tojikiston, Qirg'iziston va Xitoy o'rtasida savdo-sotiq ko'payadi va O'zbekiston o'rtasida savdo aloqalari ham ko'payadi. Tranzit muammolari hal qilinadi va savdo aloqalari rivojlanadi. Eron uchun yaxshi yangiliklardan biri va bu Afg'onistonga ko'proq sarmoya kiritish kerak deyish maqsadga muvofiq. Shimoliy-g'arbiy temir yo'l tarmog'i oltita yirik mintaqaviy temir yo'l loyihalaridan biridir va umumiy yo'nalish mamlakatda 1100 kilometrni tashkil etadi. Temir yo'l ma'muriyati rasmiylarining aytishicha, bu temir yo'l tarmog'i tugallangach, mintaqadagi besh mamlakat, ortiqcha Afg'oniston to'g'ridan-to'g'ri bog'langan bo'ladi. Bu muammolar har tomonlama bizga katta imkonlarni berishini hisobga olsak shundan kelib chiqadiki temir yo’lni qurilishi ikkala tomonlar uchun ham manfaatli ham mintaqaviy muhim ahamiyat kasb etadi. Bandar-Abbos hozirda alternativ eng muhim rol o’ynaydigan port sifatida ko’rishimiz mumkin. Strategik jihatdan fors ko’rfazi davlatlari Saudiya, BAA, Ummon, Bahrayn va Quvvayt kabi davlatlar uchun textile mahsulotlarini yetkazib berishi maqsadga muvofiq. Asosiy qismi 30-50% ni o’rta qatlam uchun mahsulotlar yetkazib berishi imkoniyati mavjud.
O’zbekiston uchun yana bir muhim turkiy davlat bu albatta Ozarbayjondir. Ozarbayjon va O'zbekiston o'rtasidagi tovar ayirboshlash hajmi 90 million dollardan oshdi Ozarbayjondan import 35,1 mln. dollarni tashkil etdi. 2021-yilning yanvar-oktyabr oylarida O'zbekiston Ozarbayjonga qiymati 8,1 milliard dollarlik 6,9 ming tonna meva-sabzavot eksport qildi. Shuningdek, ushbu davrda qiymati 15,7 milliard dollarlik to'qimachilik mahsulotlari eksport qilingan. 2020 yilda Ozarbayjon YIM (AQSh dollari hisobi) bo'yicha dunyoda 89-raqamli iqtisodiyot, umumiy eksportda 78-sonli, umumiy importda 95-sonli, aholi jon boshiga YAIM (hozirgi AQSh dollari) bo'yicha 113-sonli iqtisodiyot va 83-sonli eng murakkab iqtisodiyot edi. Iqtisodiy murakkablik indeksi. Ozarbayjon eng import Rossiya ($615 B), Turkiya ($321 B) asosan import Avtomobillar ($302m), gaz turbinalar ($289m), qadoqlangan dori ($244m), bug'doy ($2.03 M), va radioeshittirish uskunalari ($2.03), Xitoy ($936M), Germaniya ($473m) va Buyuk Britaniya ($448m). Ozarbayjonning eng yuqori eksporti xom neft ($9.3 B), gazi ($2.2 B), qayta ishlangan neft ($292m), oltin ($211m) va pomidor ($201m), asosan Italiya ($4.06 B), Turkiya ($2.61 B), Rossiya ($728M), Gretsiya ($514m) va Gruziya ($490M). Ozarbayjon biz uchun yaxshi bozor bo’lishi mumkin, ammo imkoniyati kamroq, sababi bunga uning tashqi siyosatida Rossiya hamda Turkiyaning o’zgacha kuchli ta’siri mavjud. Turkiya Tog’li Qorabog’ muammosida o’zinig faol aralashuvi va qo’llab quvvatlashi oqibatida Ozarbayjon oldida yaxshigan pozitsiya kasb etdi. Ayni vaqtda Rossiya Armanistonni qo’llab quvvatlaydi ammo bunda Eron ham Armanistonni tomonini oladi, sababi Ozarbayjon bilan diniy mazhabi birligi ikkala davlatda ham shia mazhabiga kirishi ham muhim rol o’ynaydi. Ozarbayjon atrofida Eron turli xil provakatsion mafkuralarni ilgari suradi, ya’ni tarixiy diniy asoslar ularning birligini eslatib o’tadi. Chegaralar ming afsuski yopiq va bu bizni Ozarbayjon bozoriga Eron orqali kirishimizni cheklaydi,