Ko’p o’zgaruvchili regression tahlil. Masalani qo’yilishi

Ko’p o’zgaruvchili regression tahlil.

1.Masalani qo’yilishi:

•2011-2012 yillar mobaynida MDH davlatlari iqtisodiyotidagi eng muhim sohalarning yillik foiz miqdordagi o'sishi - ushbu mamlakatlar yillik YMMning foiz miqdordagi o'sishiga qanday ta'sir qilishi va mamlakatlarning qaysi sohalari ularning YMMning o’sishiga ko’proq ta’sir ko’rsatganligini aniqlash uchun tegishli iqtisodiy tahlil o’tkazmoqchi. Shu maqsadda 15 ta MDH davlatlarini tanlab oldi.

•Maqsadi: YMMning o’sishiga ta’sir etuvchi omillarni e’tiborga olgan holda YMMning o’sishini bashorat qiluvchi regression model qurish.

2.Statistik ma’lumotlarni tavsiflash, ma’lumotlar jadvalini keltirish, manbalarni ko’rsatish:

Y-Yalpi milliy mahsulotlarning o’sishi.(% larda)

X₁-Sanoatning o’sishi.(% larda)

X₂-Xizmatlarning o’sishi. (% larda)

X₃-Eksport hajmining o’sishi. (% larda)

X₄-Import hajmining o’sishi. (% larda)

Mamlakatlar	YMMning o'sishi %	Sanoatning o'sishi %	Xizmatlarning o'sishi %	Export hajminingo'sishi %	Import hajmining o'sishi %
	Y	X2	X3	X4	X5
O'zbekiston	4,2	22,6	43,4	28,1	27,6
Ukraina	9,1	39	44,4	55,5	53,9
Turkmaniston	20,5	50,7	20,5	46,6	47,1
Qozog'iston	13,5	38,8	52,3	46,8	49,2
Qirg'iziston	5,3	28,3	34,4	36,7	37
Tojikiston	10,2	29,4	41,3	63,8	75,9
Estoniya	5	29,2	64,9	90,6	94,4
Rossiya	5	36,5	56,8	36,3	23,6
Armaniston	9,6	34,2	38,1	25,6	45,9
Azarbaijon	9,9	46,4	36,3	42,4	38,1
Belarussiya	4,7	38,1	51,2	66,8	70,3
Mongoliya	3,8	17,4	51,1	66,1	82,5
Makedoniya	4,5	32,1	56,1	42,4	55,5
Chechiya	4,3	40,7	55,1	70,5	73,2
Slovakiya	5	29	70	74	82,5

3.Asosiy statistik ko’rsatkichlarni hisoblash va xulosalar chiqarish:

Hisoblash uchun: stat>Basic statistics>Displey descriptive statistics

Descriptive Statistics: Y (YMMning o; X1 (Sanoatni; X2 (Xizmatla; ...
Total

Variable Count Mean StDev Sum Minimum Q1 Median Q3

Y (YMMning osish 15 7,64 4,63 114,60 3,80 4,50 5,00 9,90

X1 (Sanoatning o 15 34,16 8,70 512,40 17,40 29,00 34,20 39,00

X2 (Xizmatlarnin 15 47,73 12,69 715,90 20,50 38,10 51,10 56,10

X3 (Eksport hajm 15 52,81 18,64 792,20 25,60 36,70 46,80 66,80

X4 (Import hajmi 15 57,11 21,59 856,70 23,60 38,10 53,90 75,90

Variable Maximum Range IQR

Y (YMMning osish 20,50 16,70 5,40

X1 (Sanoatning o 50,70 33,30 10,00

X2 (Xizmatlarnin 70,00 49,50 18,00

X3 (Eksport hajm 90,60 65,00 30,10

X4 (Import hajmi 94,40 70,80 37,80
Asosiy statistik ko’rsatkichlar asosida xulosa:

• Y-Yalpi milliy mahsulotlarning o’sishi uchun:

Iqtisodiy tahlil uchun olingan 15 ta mamlakat asosida quyidagi xulosalarga keldik. Jami mamlakatlar yalpi milliy mahsulotlarning o’sishi S(sum)=114,60 % ga teng bo’lib, o’rtacha YMMlarning o’sishi (mean) 7,64 %. Eng past ko’rsatkich (min) 3,80 % ga, eng yuqori ko’rsatkich esa (max) 20,50 % ga teng. YMMlarning o’sishi (range) 16,70 % bo’lgan diapazonda joylashgan. O’rtacha qiymat asosida sochilishi (st Dev) 4,63 % ga teng ekan. YMMlarning 50 % o’sishi (median) 5 % dan kam, 25% esa Q₁=4,5% dan kam, Q₃=9,9 % dan ko’p. O’rtacha YMMlarning o’sishi atrofida joylashgan ma’lumotlar (IQR) 5,4 % diapazonda bo’lib, ular barcha ma’lumotlarning 50 % ini tashkil etadi.

• YMMlarning o’sish gistogrammasini hisoblash uchun:

Stat>Basic statistics>Graphical summary>Y

•Xulosa: Mamlakatlar yalpi milliy mahsulotlarning o’rtacha o’sishi 95 % ishonchlilik bilan 5,0766 % dan 10,2034 % gacha bo’lgan oraliqda bo’lar ekan. 95% ishonchlilik bilan ma’lumotlarning 50%i uchun chegarani aniqlaydigan mediana ko’rsatkichi 4,5747 % dan 9,7879 % gacha oraliqda bo’lar ekan. 95% ishonchlilik bilan yalpi milliy mahsulotlarning o’rtacha o’sishi atrofida sochilish ko’rsatkichi 3,3890 % dan 7,3003 % gacha oraliqda joylashgan.

Gistogramma va tanlanma o’rtachasi va mediasini solishtirib taqsimot nosimmetrik bo’lib, o’ngga og’gan.

• X₁-Sanoatning o’sishi uchun:

Iqtisodiy tahlil uchun olingan 15 ta mamlakat asosida quyidagi xulosalarga keldik. Jami mamlakatlar sanoatining o’sishi S(sum)=512,40 % ga teng bo’lib, o’rtacha sanoatning o’sishi (mean) 34,16%. Eng past ko’rsatkich (min) 17,40 % ga, eng yuqori ko’rsatkich esa (max) 50,70 % ga teng.Sanoatlarning o’sishi (range) 33,30 % bo’lgan diapazonda joylashgan. O’rtacha qiymat asosida sochilishi (st Dev) 8,70 % ga teng ekan. Sanoatlarning 50 % o’sishi (median) 34,20 % dan kam, 25% esa Q₁=29 % dan kam, Q₃=39 % dan ko’p. O’rtacha sanoatlarning o’sishi atrofida joylashgan ma’lumotlar (IQR) 10 % diapazonda bo’lib, ular barcha ma’lumotlarning 50 % ini tashkil etadi.

• Sanoatlarning o’sish gistogrammasini hisoblash uchun:

Stat>Basic statistics>Graphical summary>X₁

•Xulosa: Mamlakatlar sanoatlarining o’rtacha o’sishi 95 % ishonchlilik bilan 29,343% dan 38,977% gacha bo’lgan oraliqda bo’lar ekan. 95% ishonchlilik bilan ma’lumotlarning 50%i uchun chegarani aniqlaydigan mediana ko’rsatkichi 29,075 % dan 38,925% gacha oraliqda bo’lar ekan. 95% ishonchlilik bilan sanoatlarning o’rtacha o’sishi atrofida sochilish ko’rsatkichi 6,368 % dan 13,717 % gacha oraliqda joylashgan.

Gistogramma va tanlanma o’rtachasi va mediasini solishtirib taqsimot nosimmetrik bo’lib, chapga og’gan.

• X₂-Xizmatlarning o’sishi uchun:

Iqtisodiy tahlil uchun olingan 15 ta mamlakat asosida quyidagi xulosalarga keldik. Jami mamlakatlar xizmatlarining o’sishi S(sum)=715,90 % ga teng bo’lib, o’rtacha xizmatlarning o’sishi (mean) 47,73%. Eng past ko’rsatkich (min) 20,50% ga, eng yuqori ko’rsatkich esa (max) 70 % ga teng.Xizmatlarning o’sishi (range) 49,50 % bo’lgan diapazonda joylashgan. O’rtacha qiymat asosida sochilishi (st Dev) 12,69 % ga teng ekan. Sanoatlarning 50 % o’sishi (median) 51,10 % dan kam, 25% esa Q₁=38,10 % dan kam, Q₃=56,10 % dan ko’p. O’rtacha xizmatlarning o’sishi atrofida joylashgan ma’lumotlar (IQR) 18 % diapazonda bo’lib, ular barcha ma’lumotlarning 50 % ini tashkil etadi.

• Xizmatlarning o’sish gistogrammasini hisoblash uchun:

Stat>Basic statistics>Graphical summary>X₂

•Xulosa: Mamlakatlar xizmatlarining o’rtacha o’sishi 95 % ishonchlilik bilan (mean) 40,698% dan 54,756 % gacha bo’lgan oraliqda bo’lar ekan. 95% ishonchlilik bilan ma’lumotlarning 50%i uchun chegarani aniqlaydigan mediana ko’rsatkichi 39,295 % dan 55,726 % gacha oraliqda bo’lar ekan. 95% ishonchlilik bilan xizmatlarning o’rtacha o’sishi atrofida sochilish ko’rsatkichi 9,293% dan 20,017 % gacha oraliqda joylashgan.

Gistogramma va tanlanma o’rtachasi va mediasini solishtirib taqsimot nosimmetrik bo’lib, chapga og’gan.

• X₃-Eksport hajmining o’sishi uchun:

Iqtisodiy tahlil uchun olingan 15 ta mamlakat asosida quyidagi xulosalarga keldik. Jami mamlakatlar eksport hajmining o’sishi S(sum)=792,20 % ga teng bo’lib, o’rtacha eksport hajmining o’sishi (mean) 52,81 %. Eng past ko’rsatkich (min) 25,60 % ga, eng yuqori ko’rsatkich esa (max) 90,60 % ga teng. Eksport hajmining o’sishi (range) 65 % bo’lgan diapazonda joylashgan. O’rtacha qiymat asosida sochilishi (st Dev) 18,64 % ga teng ekan. Eksport hajmining 50 % o’sishi (median) 46,80 % dan kam, 25% esa Q₁=36,70 % dan kam, Q₃=66,80 % dan ko’p. O’rtacha eksport hajmining o’sishi atrofida joylashgan ma’lumotlar (IQR) 30,10 % diapazonda bo’lib, ular barcha ma’lumotlarning 50 % ini tashkil etadi.

• Eksport hajmining o’sish gistogrammasini hisoblash uchun:

Stat>Basic statistics>Graphical summary>X₃

•Xulosa: Mamlakatlar eksport hajmining o’rtacha o’sishi 95 % ishonchlilik bilan (mean) 42,490% dan 63,136 % gacha bo’lgan oraliqda bo’lar ekan. 95% ishonchlilik bilan ma’lumotlarning 50%i uchun chegarani aniqlaydigan mediana ko’rsatkichi 38,829 % dan 66,539 % gacha oraliqda bo’lar ekan. 95% ishonchlilik bilan eksport hajmining o’rtacha o’sishi atrofida sochilish ko’rsatkichi 13,648 % dan 29,399 % gacha oraliqda joylashgan.

Gistogramma va tanlanma o’rtachasi va mediasini solishtirib taqsimot nosimmetrik bo’lib, o’ngga og’gan.

• X₄-Import hajmining o’sishi uchun:

Iqtisodiy tahlil uchun olingan 15 ta mamlakat asosida quyidagi xulosalarga keldik. Jami mamlakatlar import hajmining o’sishi S(sum)=856,70 % ga teng bo’lib, o’rtacha import hajmining o’sishi (mean) 57,11 %. Eng past ko’rsatkich (min) 23,60 % ga, eng yuqori ko’rsatkich esa (max) 94,40 % ga teng. Import hajmining o’sishi (range) 70,80 % bo’lgan diapazonda joylashgan. O’rtacha qiymat asosida sochilishi (st Dev) 21,59 % ga teng ekan. Import hajmining 50 % o’sishi (median) 53,90 % dan kam, 25% esa Q₁=38,10 % dan kam, Q₃=75,90 % dan ko’p. O’rtacha import hajmining o’sishi atrofida joylashgan ma’lumotlar (IQR) 37,80 % diapazonda bo’lib, ular barcha ma’lumotlarning 50 % ini tashkil etadi.

• Import hajmining o’sish gistogrammasini hisoblash uchun:

Stat>Basic statistics>Graphical summary>X₄

•Xulosa: Mamlakatlar import hajmining o’rtacha o’sishi 95 % ishonchlilik bilan (mean) 45,156% dan 69,070 % gacha bo’lgan oraliqda bo’lar ekan. 95% ishonchlilik bilan ma’lumotlarning 50%i uchun chegarani aniqlaydigan mediana ko’rsatkichi 41,013 % dan 74,892 % gacha oraliqda bo’lar ekan. 95% ishonchlilik bilan import hajmining o’rtacha o’sishi atrofida sochilish ko’rsatkichi 15,808 % dan 34,052 % gacha oraliqda joylashgan.

Gistogramma va tanlanma o’rtachasi va mediasini solishtirib taqsimot nosimmetrik bo’lib, o’ngga og’gan.

4. Nuqtaviy diagrammalar qurish va ma’lumotlar asosida dastlabki xulosalar chiqarish.

Graph>scatterplot>simple>

•Y (YMMning o’sishi) va X₁(Sanoatning o’sishi) tanlanmalar nuqtaviy diagrammasi:

• Xulosa: Yalpi milliy mahsulotlarning o’sishi va sanoatning o’sishi orasida o’suvchi,chiziqli,kuchli bog’lanish bor. Sanoatning o’sishi bilan yalpi milliy mahsulotlar ham o’sib borar ekan.

•Y (YMMning o’sishi) va X₂ (Xizmatlarning o’sishi) tanlanmalar nuqtaviy diagrammasi:

• Xulosa: Yalpi milliy mahsulotlarning o’sishi va xizmatlarning o’sishi orasida kamayuvchi,chiziqli,kuchli bog’lanish bor. Xizmatlarning o’sishi bilan yalpi milliy mahsulotlar kamayib borar ekan.

•Y (YMMning o’sishi) va X₃ (Eksport hajmining o’sishi) tanlanmalar nuqtaviy diagrammasi:

• Xulosa: Yalpi milliy mahsulotlarning o’sishi va eksport hajmining o’sishi orasida kamayuvchi, kuchsiz bog’lanish bor. Eksport hajmining o’sishi bilan yalpi milliy mahsulotlar kamayib borar ekan.

•Y (YMMning o’sishi) va X₃ (Import hajmining o’sishi) tanlanmalar nuqtaviy diagrammasi:

• Xulosa: Yalpi milliy mahsulotlarning o’sishi va import hajmining o’sishi orasida kamayuvchi, kuchsiz bog’lanish bor. Import hajmining o’sishi bilan yalpi milliy mahsulotlar kamayib borar ekan.

• Tushuntiruvchi prediktorlar orasida bog’lanishlarni tahlil qilish uchun nuqtaviy diagrammalar quramiz:

Graph>Matrix plot>Matrix of plot simple>

• (X₁,X₃) Sanoatning o’sishi va