Koordinatsion birikmalarni nomlash

Koordinatsion birikmalarni nomlash.
Berilliy va magniy gidroksidlari suvda qiyin eriganligi tufayli suv bilan sekin reaksiyaga kirishadi. Ishqoriy-yer metallari havo kislorodi va azoti bilan birikib, MeO va Me3N2 tipdagi birikmalarini hosil qiladi. Bu guruh elementlarining peroksidlari Me2O2 ishqoriy metallarnikiga qaraganda barqarordir. Bu elementlar oksidlarining suv bilan birikishi va gidroksidlarining suvda erishi va ishqor xossasi berilliydan bariyga tomon ortib boradi. Be(OH)2 amfoter gidroksid, Mg(OH)2 kuchsiz asos, Ca(OH)2 kuchli asos, Ba(OH)2 esa suvda yaxshi eriydigan kuchli ishqordir. Ishqoriy-yer metallar aktiv metallmaslar bilan oddiy sharoitda reaksiyaga kirishadi. Reaksiya natijasida issiqlik ajralib chiqadi, ya’ni ekzotermik reaksiya sodir bo’ladi. Bu elementlar vodorod bilan MeH2 tipdagi gidridlarni hosil qiladi, ko’pgina tuzlari, sulfat, karbonat, fosfat va ftoridlari suvda amalda eriydi; xlorid, bromid, yodid va nitratlari yaxshi eriydi.
Kooordinatsion birikmalarni nomlashda uch xil nomenklatura ishlatiladi.
A. Verner nomlash uchun ratsional nomeklatura yaratdi. Bunga ko’ra koordinatsion birikmaning tarkib va tuzilishi ifodalanishi kerak. Tuzsimon koordinatsion birikmalarni ikki so’z bilan, noionogen birikmalarni bir so’z bilan atash taklif etiladi.
1963 yildan boshlab taklif qilingan nomenklatura IYuPAK tomonidan tasdiqlangan.
Ionlarni nomlashda birinchi navbatda kation, keyin anion ataladi: [Ag(NH3)2]Br – diamminkumush(I)-bromid, K2[CuCl3] – kaliytrixloromis(I).
Ligandlarni nomlashda avval anion, so’ngra neytral ligandlar va undan keyin kation nomi aytiladi. Anionlarni atashda dastlab oddiy anion, undan keyin ko’p atomli anion nomi aytiladi. Ligandlar bir xil bo’lsa, odatda lotin alifbosi tartibida aytiladi (H, S, N, O). Faqat uglevodorod ligandlar gomologik qator tarzida aytiladi:
CH3 > C2H5 > C3H7 > C4H9
NH3 va N2H4 misolida oldin ammiak, avval NO2 keyin NO3 aytiladi.
Kompleks anionlar nomiga “-at” suffiksi qo’shiladi, ligandlardagi “-id” qo’shimchasi o’rniga “-o” aytiladi, ligandlar nomi oldidan ularning sonini bildiruvchi di-, tri-, tetra-, penta-, geksa- va hokazo qo’shimchalar ishlatiladi:
K2[PdBr6] kaliygeksabromopalladat(IV),
K2[PtCl4] kaliytetraxloroplatinat(IV),
Fe3[Fe(CN)6]2 temir(II)-geksasianoferrat(II).
Kompleks kation va neytral molekulalarga alohida qo’shimcha qo’yilmaydi:
[Fe(NH3)6]Cl2 geksaammintemir(II)-xlorid,
[Hg(NH3)2]Cl2 diamminsimob(II)-xlorid,
[Al(OH)(H2O)5]2+ pentaakvogidroksoalyuminiy(II)-ioni,
K[Co(CN)(CO)2(NO)] kaliydikarbonilnitrozilsianokobalt(I).
Agar Mn+ alkenlar bilan kompleks birikma hosil qilgan bolsa, ligand oldidan  (eta) harfi ishlatiladi.
[Ni(C5H5)(NO)] nitrozil-(-siklopentadiyenil)-nikel(II).
Ko’p yadroli kompleks birikmalarda markaziy atomlar bir-biri bilan ko’prik ligandlar orqali bog’lansa, “”-harfi bilan belgilanib ikki tomonidan defies qo’yiladi: