Kontaktli payvandlashning nuksonlari va sifatini nazorat

26.2. Sifatni nazorat qilish dasturi 
Kontaktli payvandlash usulida olingan payvand birikmalarning sifati butun texnologik 
jarayon: payvandlashga tayyorlash, yirish va konstruksiyani payvandlash qoidalariga amal 
qilingandagina ta’minlanadi. Payvandlash sifati ta’minl anishi uchun payvandlash mashinalari 
va yig‘ish-payvandlash moslamalari ishini nazorat qilish muhim ahamiyatga ega. 
Nuqsonlarni o‘z vaktida aniqlash va ularning oldini olishga qaratilgan texnologik 
chora-tadbirlar ko‘rish hamda mahsulot sifatini yuqori darajada tutib turish uchun 
texnologik jarayonning barcha bosqichlarida muntazam nazorat zarur. 
26.3- rasm. Sifatni nazorat qilish sxemasi 
Chizmalarni texnologik nazorat qilish payvand birikmalarning to‘g‘ri joylashtirilganini va 
o‘lchamlarini, materialning payvandlanuvchanligini, mashinaning ikkilamchi konturiga bemalol 
yaqinlashish, tanlangan qalinlikdagi materiallarni payvandlash, shuningdek payvandlash va nazorat 
qilish jarayonlarini mexanizatsiyalashtirish hamda avtomatlashtirish imkoniyatlarini tekshirishni 
nazarda tutadi. Ishni malakali texnolog-payvandchi va buyum konstruktori olib borishadi. 
Payvandlashga oid operatsiyalarni nazorat qilish yig‘ishga keltirilayotgan detallarni nazorat 
qilish va payvand buyumni geometrik nazorat qilishdan iborat. Yig‘ishga keltirilayotgan detallarni 
nazorat qilish ularning yuzasini, qalinligini, materialinig markasini, detallarning o‘lchamlarini 
tekshirishni o‘z ichiga oladi. Detallar o‘lchamlarining chetlashuvi yig‘ish va payvandlash sifatiga 
jiddiy ta’sir ko‘rsatadi. Ko‘plab ishlab chiqarishda detallar geometriyasini nazorat qilish uchun 
nazorat moslamalari va uch kordinatali avtomatik elektron o‘lchash mashinalaridan keng 
foydalaniladi. Payvand buyumning geometriyasini nazorat qilish yig‘ilib, payvandlangandan keyin 
buyumni topshirishning yakuniy operatsiyasidir. Buyumning asosiy o‘lchamlari o‘lchanadi yoki u 
maxsus nazorat mosla masi yordamida nazorat qilinadi. Ayni vaqtda yakuniy operatsiyalarning 
payvandlanish sifati hamda payvand birikmalarni tashqi pardozlash sifati ham nazorat qilinadi. 
Tanlab nazorat qilish uch koordinatali avtomatik elektron o‘lchash mashinalarida o‘lchash orqali 
amalga oshiriladi. 
Yig‘ish va payvandlash moslamalarini nazorat qilish buyumning sifatini ta’minlashdagi muhim 
bo‘g‘in hisoblanadi. Ko‘p hollarda buyumning yakuniy geometrya si moslamaning ahvoliga bog‘liq 
bo‘ladi. Bu moslamlardagi buyumlarni qotirib qo‘yish joylari tayanch yuzalar koordinatalarini 
o‘lchab nazorat qilinadi. Murakab moslamalarni tekshirishni tezlashtirish uchun maxsus master-
maketlardan foydalaniladi. 
Payvandlash uskunalarini nazorat qilish deganda, mashinalarni vaqt-vaqtida attestatsiya qilish 
nazarda tutiladi. Bunda mashinaning asosiy texnik ma’lumotlari tekshiriladi va mashinaning 
ishlatishga yaroqliligi haqida guvohnoma beriladi. 
Sozlovchi va payvandchilarning malakasi payvandlash sifatiga katta ta’sir ko‘rsatadi. Bu 
toifadagi ishchilarga ularning ish razryadiga muvofiq muayyan malaka talablari kuyiladi. Sozlovchi 
va payvandchilar vaqt-vaqtida malaka sinovidan o‘tkazilib, bunda nazariy bilimlari hamda amaliy 
ko‘nikmalar i tekshiriladi. Tekshiruv natijalari asosida ularning mustaqil ishlashga qo‘yilgani h 
aqida guvohnoma beriladi. 

---

Nazorat savollari. 
1.Nuqtali hamda chokli payvandlashdagi asosiy nuqsonlarni ayting va tavsiflang. 
2.Uchma-uch payvandlashdagi asosiy nuqsonlarni ayting va tavsiflang. 
3.Sifatni nazorat qilish qaysi bosqichlarni o‘z ichiga oladi? 
4.Chizmalarni texnologik nazorat qilish nimalardan iborat? 
5.Payvand birikmaning sifatini nazora t qilishning asosiy usullarini so‘zlab bering. 
5.Payvandlash rejimi parametrlari qanday maqsadda nazorat qilinadi? 

---