Konstruktsion materiallar texnologiyasi

O
’
ta sovitilgan austenitning izotermik parchalanishi. 
Austenitning 
parchalanishi A1 temperaturadan pastda boradi. Qancha tez o’ta sovitilsa, 
parchalanish ham shuncha tez boradi. Chunki hosil bo’layotgan fazalar erkin 
energiyasining farqi shuncha katta bo’ladi. Austenitning ferritga parchalanishi 
uchun uning tarkibidagi uglerod boshqa fazalarga diffuziyalanishi kerak. 
Тemperatura 200
0
C va 727
0
C ga teng bo’lganda parchalanish ro’y bermaydi, chunki 
727
0
C da o’ta sovish darajasi nolga teng bo’lib, 200
0
C da diffuziyaning tezligi juda 
kamdir. Sovish jarayonidagi o’zgarmas temperaturaning qotishma tarkibidagi 
perlitning ortib borishiga ta’siri kinetik egri chiziq bilan tushintiriladi. Bunda 
parchalanish a nuqtadan boshlanib, b nuqtada tamom bo’ladi. 
Perlitning hosil bo’lishi. 
Austenit to’xtovsiz o’ta sovitilganda qattiq holatda 
qayta kristallanish jarayoni sodir bo’lib, perlit hosil bo’lishida atomlar diffuzion 
qayta taqsimlanadi. Agar sovish tezligining vektori (V1, V2, V3) izotermik 
diagrammani kesib o’tsa, austenit diffuzion qayta taqsimlanish orqali parchalanadi 
va 
perlit (P), sorbit (S) 
hamda 
troostit (Т) 
dan iborat tarkib hosil bo’ladi, ularning 
donachalari bir-biridan o’lchamlari bilan farq qiladi. Sovish tezligining vektori (V4) 
1 - va 2 - egri chiziqning orasidan kesib o’tsa, oraliq parchalanish ro’y beradi, ya’ni 
parchalanish yarim diffuzion va diffuziyasiz usulda bo’ladi, hosil bo’lgan struktura 
beynit (B) 
deb ataladi. 
Martensitning hosil bo’lishi. 
Sovish tezligi katta bo’lganda diffuzion 
jarayonlar to’xtaydi, lekin α polimorf o’zgarish sodir bo’ladi. Natijada austenitda 
erigan hamma uglerod ferritda qolib, to’yingan qattiq eritma hosil bo’ladi (ferritda 
0,01 % uglerod erisa, martensitda 2,14 % eriydi). Demak, martensit uglerodning α - 
temirdagi to’yingan qattiq eritmasidir. Martensit strukturasi mikroskop ostida 

---

ninasimon shaklda ko’rinadi. Umuman, martensit strukturasi shakli uglerod va 
legirlovchi elementlar miqdoriga bog’liq bo’ladi. Martensitga parchalanishda 
boshlang‘ich va oxirgi fazalar miqdori o’zgarmaydi. Agregat ko‘chish natijasida 
faqat kristall panjara qayta ko‘riladi (diffuzion jarayon). Martensit tayoqchalari 
oldingi donachalar o’rnida parallel yoki bir-biriga nisbatan 500 hamda 1200 gradus 
burchak ostida joylashishi ham mumkin. Bu parchalanish juda katta tezlikda boradi 
va kristallarning o’sish tezligi ham bo’ladi (1000 m/sek). Martensit hosil bo’lish 
jarayoni o’zining boshlanish (Mb) va tamom bo’lish (Mt) temperaturasiga ega.