Konstruksiyalar

146. Beton kesimlar mustahkamlikka qanday hisoblanadi?
hisoblash prinsipi muvozanatning ikki shartiga asoslanadi: 
tashqi kuchlardan hosil bo‘lgan kuch N va ichki zo‘riqishlar-
ning teng ta’sir etuvchisi N
b
 ning qiymati teng bo‘lishi va bit-
ta bo‘ylama o‘qqa joylashgan bo‘lishi kerak. Siqiluvchi zonadagi 
egri chiziqli kuchlanishlar epyurasini (4-savolga qaralsin) teng 
kuchli to‘g‘ri burchakli epyura bilan almashtiriladi. U holda 
mustahkamlik sharti quyidagi ko‘rinishga ega bo‘ladi: N ≤αR
b-
A
b
, Bu yerda: A
b
 – siqiluvchi zona balandligi bo‘lib, uning 
og‘irlik markazi N kuch qo‘yilgan nuqtaga mos keladi (70-a 
rasm), α – betonning turini hisobga oluvchi koeffitsient (og‘ir 
betonlar uchun: α= 1). Shunday qilib, og‘irlik markazining ho-
lati ma’lum bo‘lgan holda hisob kesim yuzasi A
b
 ni hisoblash-
ga keltiriladi. 
Umumiy holda masalani yechish uchun A
b
 yuza og‘ir-
lik markazining ikki tomonida joylashgan qismlarining sta-
tik momentlari tengligidan foydalaniladi. To‘g‘ri burchakli 
ke simlar uchun A
b
 = bx, bu yerda: x = h – 2e
0
. Tavr kesim-
lar uchun A
b
 ni og‘irlik markazi holatini hisobga olish kerak 
(tokchasida joylashgan yoki devorida ekanligini). Ko‘rsatilgan 
misolda (70-b rasm) A
b 
ni aniqlash uchun siqiluvchi zonani 
uchga bo‘lib, ularning har birining yuzasini A
B
 ning og‘irlik 
markaziga nisbatan statik momenti aniqlanadi. U holda S
1
 =  
=S
2
 + S
3
 yoki b′
f
(h
1
)
2
/2 = b′
f
(h
2
)
2
/2 + bh
3
 (h
2
+ h
3
 /2), bu yer-
da: h
1
 = y – e
0
, h
2
 = h′
f
 – h
1
, h
3
 – istalgan qiymatlar. Baland-
lik h
3
 ni aniqlab, siqiluvchi zona yuzasini topamiz A
b
 = b′
f
 h′
f 
+
 
+ bh
3
. Agar mustahkamlik yetarli bo‘lmasa, u holda yo R
b
 

---

108
ni yoki kesim o‘lchamlari kattalashtiriladi (o‘lchamlar katta-
lashtirilsa A
b
 ham kattalashadi). 
Boshqa temir-beton elementlar kabi statik hisoblash nati-
jasida aniqlangan e
a
, ekssentrisitetga tasodifiy ekssentrisitet 
ham qo‘shiladi, bo‘ylama egilish esa e
0
 ni η koeffitsient-
ga ko‘paytirish orqali hisobga olinadi (144-savolga qaralsin). 
Ekssentrisitetning kattaligi e
0
η 0,9
γ dan oshmasligi kerak, 
bu yerda: y – kesimning og‘irlik markazidan chetki siqiluv-
chi tolagacha bo‘lgan masofa. Ayrim hollarda (gidrotexnik in-
shootlarning ayrim konstruksiyalari va boshqa maxsus kons-
truksiyalar, karniz lar, parapetlar va hokazo) cho‘ziluvchi zona 
mustahkamlik chegarasiga yetib borganda beton kesim ya-
roqsiz hisoblanadi. Shuning uchun bunday kesimlarning darz 
hosil bo‘lishi bo‘yicha hisoblanadi (166-savolga qaralsin).