|
8-§. Saylovlarni moliyalashtirish. Bo‘shab qolgan
o‘rinlarga deputat va senatorlar saylash
O‘zbekiston saylov tizimi va saylov jarayonida o‘z o‘rniga
ega, lekin umumiy saylov jarayoni doirasidan chetga chiqadigan
saylov munosabatlari ham mavjud. Masalan, saylovlarni moli
-
yalashtirish yoki bo‘shab qolgan o‘rinlarga saylov o‘tkazish.
Moliyalashtirish saylov qonunchiligida ko‘rsatilgan. “O‘zbe-
kiston Respublikasi Prezidenti saylovi to‘g‘risida”gi Qonuni-
ning 6-moddasi “O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti saylovining
moliyaviy ta’minoti” deb nomlangan. Unga asosan, saylov bilan
bog‘liq barcha harakatlar davlat mablag‘i hisobidan o‘tkaziladi.
Prezidentlikka nomzodlarni boshqa mablag‘lar hisobidan moli
-
yaviy ta’minlash va o‘zga tarzda moddiy jihatdan qo‘llab-quv
-
vatlash taqiqlanadi. Respublikaning siyosiy partiyalari, jamoat
birlashmalari, korxona, tashkilot, muassasa va fuqarolari o‘z
mablag‘larini saylov uchun ixtiyoriy ravishda berishlari mumkin.
Bu mablag‘larni Markaziy saylov komissiyasi saylov kampaniyasi
davrida foydalanish uchun qabul qiladi.
Xuddi shunday qoida, endi u deputatlikka nomzodlarga taal
-
luqli “O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga saylov to‘g‘risida”gi
Qonunning 64-moddasida, “Xalq deputatlari viloyat, tuman va
shahar Kengashlariga saylov to‘g‘risida”gi Qonunning 48-mod
-
dasida belgilangan.
Bu moddalarning mazmunidan kelib chiqilsa, birinchi, say
-
lovning xarajatlari davlat hisobidan, uning budjetidan qoplanadi,
ikkinchi, nomzodlarni boshqacha tarzda qo‘llab-quvvatlash mum
-
311
kin emas, uchinchi, saylov o‘tkazish uchun ixtiyoriy mablag‘
o‘tkazish mumkin, lekin bu biror partiya yoki nomzod uchun
emas, umuman, saylov uchun bo‘ladi, undan Markaziy saylov
komissiyasi teng foydalanishni belgilaydi
1
.
Bu tartibning, o‘rnatilishi saylanadigan Prezident va deputat
-
lar hech qanday kuchlarga, tashkilotlarga qaram bo‘lib qolmas-
ligini ta’minlaydi.
Siyosiy partiyalarning vakillik organlariga saylovda ishti
-
rok etilishini moliyalashtirish tartibi “Siyosiy partiyalarni moli
-
yalashtirish to‘g‘risida”gi Qonuning 8-moddasida belgilangan.
Yuqoridagilarga qo‘shimcha sifatida mazkur moddada siyosiy
partiyalarning Qonunchilik palatasiga saylovda ishtirok etishini
moliyalashtirish uchun ajratiladigan davlat mablag‘larining bir
deputatlikka nomzod hisobiga to‘g‘ri keladigan miqdori Marka
-
ziy saylov komissiyasi tomonidan belgilanadi. Davlat mablag‘lari
shu partiyadan Qonunchilik palatasi deputatligiga nomzodlar
ko‘rsatilgach ro‘yxatga olingan nomzodlar soniga muvofiq ham
-
mada siyosiy partiyaning hisob-kitob varag‘iga belgilangan tar-
tibda o‘tkaziladi.
Qonunning shu moddasida ajratilgan mablag‘lardan siyosiy
partiyalar qanday va nima uchun foydalanishi ham ko‘rsatib
qo‘yilgan.
Saylov yakunlari bo‘yicha siyosiy partiya Qonunchilik pala-
tasida partiya fraksiyasi tuzish uchun zarur miqdorda (9 kishi)
deputatlik o‘rnini ololmasa, shu siyosiy partiyaga saylovda ajratil
-
gan davlat mablag‘lari partiyaning boshqa mablag‘lari hisobidan
davlat budjetiga qaytarilishi kerak.
Saylov tizimida saylov jarayoniga bog‘liq, lekin o‘zi alo
-
hida vaqtlarda vujudga keladigan, hamda o‘zining tegishli bos
-
qichlardan iborat jarayoni mavjud bo‘lgan voqea – saylov instituti
bo‘shab qolgan o‘rinlarga deputatlar saylovini o‘tkazishdir.
Vakillik organlarining vakolat muddati besh yil. Shu muddat
davomida turli sabablar bilan deputatlik o‘rinlari bo‘shab qolishi
mumkin, masalan:
1 Mahalliy Kengashlarga saylovlarda ixtiyoriy ajratilgan mablag‘larni viloyat, tuman
va shahar komissiyalari qabul qilib olib, teng taqsimlash choralarini ko‘radi.
312
- deputat vafot etsa;
- deputatning vakolati haqiqiy emas deb topilsa;
- deputat chaqirib olinsa;
- boshqa mamlakat fuqaroligini olsa yoki yashash uchun
boshqa mamlakatga ketsa;
- deputatlikni istisno qiladigan boshqa ishga o‘tsa, Qonunchi
-
lik palatasi deputati boshqa haq to‘lanadigan ishlarga tayinlansa,
saylansa deputat vakolati muddatidan oldin to‘xtagan hisoblanadi.
Prezidentning vakolati Konstitutsiyaning 96-moddasida
ko‘zda tutilgan holatda muddatidan avval to‘xtatilishi mumkin.
Yuqoridagi holatlar yuzaga kelsa Markaziy saylov komissiyasi
Prezident saylovini va alohida okruglar bo‘yicha Qonunchilik pa-
latasi deputatlari saylovini tayinlaydi. Mahalliy Kengash deputatlari
saylovi esa, tegishlicha viloyat, tuman, shahar Kengashi tomonidan
saylov o‘tkazilishiga bir oy qolganda tayinlaydi. Prezident saylovi
uch oy ichida o‘tkaziladi. Saylovlar saylov qonunlarining barcha
talablariga rioya etilgan holda o‘tkaziladi. Deputatlar saylovi bir oy
ichida o‘tkazilishi munosabati bilan, saylov tadbirlari qisqartirilgan
muddatda o‘tkaziladi. Bunda okrug saylov komissiyasi saylovga
yigirma besh kun, uchastka saylov komissiyalari esa, o‘n besh kun
qolganda tuziladi. Deputatlikka nomzodlarni ro‘yxatga olish say
-
lovga o‘n besh kun qolganda tugallanadi. Deputatlarning vakolat
muddati tugashiga olti oy qolganda o‘rin bo‘shab qolsa, shu o‘ringa
yangi deputat saylovi o‘tkazilmasligiga ham mumkin.
O‘rni bo‘shab qolgan okruglarda saylov tashkil qilish va
o‘tkazish, nomzodlar ko‘rsatish, tashviqot-targ‘ibot ishlari ro‘yxati-
ni tuzish, saylovchilarni ogohlantirish, ovoz berishni tashkil etish,
saylov natijalarini aniqlash saylov qonunchiligida belgilangan tar-
tiblar asosida o‘tkaziladi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
