Конспект Харита географиянинг «иккинчи тили» Географик тадқиқотлар харита билан бошланади ва харита билан якунланади Н. Н. Баранский

---

Таянч конспект 
 
Харита – географиянинг «иккинчи тили» 
Географик тадқиқотлар харита билан бошланади ва 
харита билан якунланади..... 
Н.Н.Баранский 
Биринчи мавзу. КАРТОГРАФИЯ ВА ГЕОГРАФИК ХАРИТАЛАР 
Маъруза режаси: 
1.1. Хариталар ва уларни таърифи, умумгеографик ва мавзули 
хариталарни элементлари, хусусиятлари. 
1.2. Картографияни таърифи, тармоқларга бўлиниши, бошқа фанлар 
билан алоқаси ва асосий илмий-амалий вазифалари. 
1.3. Хариталарнинг илмий ва амалий аҳамияти. 
Таълим-тарбиявий вазифаси: талабаларни картография фанини 
таърифи. тармоқларга бўлиниши, бошқа фанлар билан алоқаси ва асосий 
илмий-амалий вазифалари билан таништириш. Мамлакат хўжалик ҳаётида 
хариталарни тутган ўрнини ва уларни инсонни амалий фаолиятига таъсирини 
кўрсатиш ва бошқалар. 
Жиҳозлар: глобус, дунё, ярим шарлар, материклар ва Ўзбекистон 
ҳудуди тасвирланган хариталар, атласлар, топографик хариталар комплекти, 
аэрофото- ва космик суратлар ва бошқалар. 
1.1. Хариталар ва уларни таърифи, элементлари хусусиятлари
Харита термини юнонча  (хартес – папирус қоғози) сўзидан 
олинган лотинча “сharta” (қоғоз, варақ) атамасидан келиб чиққан. Юнонча
 (харита), лотинча charta, туркча harita. Туркий тиллар оиласига 
кирувчи ўзбек тилида ҳам харита бўлса этимологик жиҳатдан тўғри бўлади.
Ўзбек тилининг имло луғатида (Тошкент, “Ўқитувчи” - 1995) ҳам 
“харита” деб берилган. Графия сўзи юнонча графо – ёзаман, тасвирлайман 
маъносини англатади. Бинобарин, харита ва графия сўзлари юнончадан 
олинган экан фаннинг номини харитаграфия дейилса ёзилса хато бўлмайди. 
Ушбу соҳа мутахассисларини эса хариташунослар деб юритилса тўғри 
бўлади. 
2000–2006 йиллари нашр этилган 12-жилдлик Ўзбекистон Миллий 
Энциклопедиясида ҳам харита ва харитаграфия деб қабул қилинишига ана 
шулар асос бўлган. 
Харита – Ер юзасини, бошқа осмон жисмларини ёки космик фазони 
математик аниқ белгиланган, кичрайтирилган, умумлаштирилган тасвири 
бўлиб, у қабул қилинган шартли белгилар системасида уларда жойлашган 
объектларни кўрсатади. 
Объект дейилганда хариталарда тасвирланадиган ҳар қандай предмет, 
воқеа, ҳодиса ёки жараён тушунилади. 

---