Конспект Харита географиянинг «иккинчи тили» Географик тадқиқотлар харита билан бошланади ва харита билан якунланади Н. Н. Баранский

компоновка дейилади. 
Харитани ўқиш ва ундан фойдаланишни осонлаштириш мақсадида унда 
бериладиган турли хил картометрик графиклар, (масалан, топографик 
харитада чизиқнинг нишаби ва қиялик бурчагини аниқлаш учун, хаританинг 
жанубий рамкаси остида бериладиган махсус номограмма), ҳудудни қай 
даражада 
ўрганилганлигини 
кўрсатувчи 
схемалар, 
фойдаланилган 
материаллар (манбалар) шунингдек бошқа ҳар хил зарур справочник 
маълумотлар (харитани номи, нашр қилинган жойи ва йили, нашриёт номи 
ва ҳ.к.) хаританинг ёрдамчи элементлари деб аталади. Харита мазмуни 
билан боғланган, уни тўлатадиган, бойитадиган ва тушунтирадиган кесма-
хариталар, диаграммалар, блок-диаграммалар, графиклар, профиллар, матнли 
ёки рақамли маълумотлар хаританинг қўшимча элементлари дейилади. 
Юқорида географик харитага берилган стилистик бенуқсон деб 
бўлмаган таърифда хариталарни тушуниш учун муҳим ҳисобланган учта 
асосий хусусият-математик аниқ тузиш; алоҳида белгилар-картографик 
символлар (шартли белгилар) системасини қўллаш; тасвирланаётган 
ҳодисалар (объектлар) ни саралаб олиш ва умумлаштириб кўрсатиш алоҳида 
таъкидланган. Лекин картографияни бугунги ривожланиш даражаси харита 
тўғрисидаги тасаввурга яна иккита биринчи даражали аҳамиятга молик 
бўлган тамойилни киритишни тақозо этади, яъни – борлиқни тизимли 
(системали) ёндошув асосида тасвирлаш ва уни аниқ бир мақсадни кўзда 
тутиб моделлаштириш. 
Хариталар ҳақидаги тасаввур, борлиқни (воқеликни) образли-белгили 
моделлари сифатида илмий картографиянинг предмети-бу табиат ва жамият 
объектларини, уларни жойланиши, хусусиятлари, ўзаро алоқадорликлари ва 
вақт мобайнида ўзгаришларни хариталар ва бошқа картографик моделлар 

---

воситасида акс эттириш ва тадқиқ қилишдан иборат деб ҳисоблашга имкон 
беради.