Ko’ngil tog’ o’ldi

Oh, gulruxsora jonon, xordurman ishqida,
Dil aro qoh, siynasi afgordurman ishqida
deb boshlanadi uning g'azallaridan biri. Lekin ko'p o'tmay, bu ishqning mazmuni ancha kengayadi, ilohiy ohanglar kasb eta boshlaydi. Shoiraning g'azal maqta'sida o'zini `ramz matoi bozori` ekanini ta'kidlashi ham buni yaqqol ko'rsatadi:
Gar kishi bo'lsa xaridori Uvaysiy ichra bor,
U1 matoyi ramzg'a bozordurman ishqida.
Aslida, sinchiklab qaragan kishiga bunga ishora g'azalning matla'sida ham borligi ma'lum bo'ladi. Chunonchi, gulyuzli (gulruxsora) jononga xitoban ishlatilgan ,,xordurman` so'ziga ham ikki ma'no joylangan edi: qadrsizlanmoq va tikan. Tikan — gulning doimiy hamrohi. U bu gulning g'unchaligida ham hamroh edi. Shuning o'ziyoq bu ishqning azaliy, demakki ilohiy ekanligiga dalildir. Lekin bu xil satrlar ko'p emas. Aksincha, shoira she'rlarida maishiy turmush lavhalari, umrni g'animat sanash, undan zavq va surur ola bilish, qadrlashga da'vat kuchli. Shunday yashamoq kerakki, ko'ngilda armon qolmasin.
Uvaysiy jahondin o'tti, murodig'a yetmadi,
To'ymoqqa rasm yo'qdur qorin suygan oshga.
Shoira ,.Suygan oshga qorin to'ymas` maqoli yordamida o'zjning muhabbat bilan to'la kechgan oilaviy hayotiga baho berayotganday. U Hojixon bilan baxtli hayot kechirdi. Bir-birlarini tushunib, bir-birlaridan ilhom olib yashadilar. Biroq birgalikdagi bu hayot g'oyat qisqa bo'ldi. Shoira unga to'ymay qoldi. Irsoli masal (she'rda biror maqol yoxud hikmatli sp'z yordamida fikrni ifodalash) muallifning maqsadini ham, hayotiy fojiasini ham maromiga yetkazib anglatadi. Chindan ham u sevgan yor har jihatdan go'zal, betimsol edi. Shoira she'rlarida yorning timsoli shunday chiziladi:


Qadding nozuk, qoshing nozuk, ko'zung nozuk,
labing nozuk,
Tiling nozuk, so'zung nozuk, tishing durri Adan, nozuk.
Shoira boshqa ijodkorlardek o'zini chetda tutib turmaydi, yerga urmaydi. Aksincha, o'zini ham unga tamomila munosib hisoblab, `ikki ko'ngul`, `ikki tan`ni bir-biriga qovushtirish — `vasl` va `anjuman` taklifi bilan chiqadi: