Konfransinin

 

 

 

---

132 

 

YOD ELEMENTİNİN XASSƏLƏRİNƏ 

ƏSASLANARAQ NEFT-QAZ YATAQLARININ 

AXTARILMASI  

 

Magistr:                                                           Elmi rəhbər:                                                                                        

İsmayılzadə Kamal Həsən oğlu                      dos.Pənahov.R.Ə                                               

II kurs, qrup A2247 

 

Böyük  miqdarda  toplanmış  karbohidrogen  olan  çökmə 

süxurların sulardakı yodun mənbəyi, çökən və əmələgəldikdən 

sonra  neftə  çevrilən  ərazidəki  sularda  yod  ilə  zənginləşməyə 

səbəb  olan  üzvi  maddə,  formalaşmış  suların  cəmi  yod 

konsentrasiyasında  güclü  bir  yoxlanmaya  malikdir.  Eyni 

zamanda, yod ilə zəngin bu sular karbohidrogen miqrasiyasına 

vasitəçilik  edirlər.  Yod  ilə  zəngin  yerüstü  və  yeraltı  sular 

kontinental  mühitdə,  neft-qaz  yataqları  təşkil  edən  hövzələrdə 

tapılırlar.  Dərinliklərdən  tapılan  neft-qaz  yataqlarından 

tektonik,  vulkanik  və  digər  geoloji  hadisələrin  təsiri  ilə  yer 

səthinə miqrasiya edən yodla və karbohidrogenlərlə zəngin lay 

suları,  yerüstü  suları  və  yeraltı  suyu  akvatoriyalarında  təyin 

edilə bilən yod miqdarının artımına səbəb olurlar. Bu köçün ən 

önəmli  isbatı,  yodla  zəngin  yerüstü  və  yeraltı  sularının  eyni 

zamanda  neft  karbohidrogenləri  ilə  də  zəngin  olmaqlarıdır. 

Çünki, kontinental ərazidə neft-qaz laylarının suları həm yodla 

həm 

də 

karbohidrogenlərlə 

zəngindir. 

Karbohidrogen 

sızıntılarının  yer  səthində  çox  böyük  yod  tərkibli  su  əmələ 

gətirməsi  patensiyalı  yodur.  Çünki,  xam  neftin  tərkibində  yod 

çox  az  miqdarda  olur.  Bizə  məlum  olan  neftli  hövzələrin 

geoloji  və  hidrokimyəvi  verilənləri,  yodla  zəngin  yerüstü  və 

yeraltı  sular ilə dərin neft layları arasındakı  əlaqəni  isbatlayır. 

Yod  ilə  zəngin  sularda,  neft  əsaslı  karbohidrogenlərin  miqdarı 

normal həddən çox olur [1 səh.122].   

Yer  üzündəki  neft  və  ya  təbii  qazın  istismar  edilən 

sahələrdə olan lay sularının hamısı duzlu deyildir. Lakin demək 

---

133 

 

olar  ki,  hər  lay  suyunun  tərkibində  yod  vardır.  Yod  ilə  zəngin 

neft  və  qaz  yataqlarında  lay  suyunun  əsas  bir  hissəsi  duzlu  və 

ya  şoran  su  olur.  Lakin,  neftli  hövzələrdəki  yodla  zəngin  lay 

suları, şirin su və yaxud da dəniz suyu ilə qarışa bilər. Yod ilə 

zəngin  duzlu  neft  və  qazın  lay  sularının  şirin  su  ilə  qarışması 

zamanı, yodla zəngin şirin olmayan su tipini formalarşdırır. Bu 

səbəblə,  hər  hansısa  bir  sahədə  yodla  və  karbohidrogenlərlə 

zəngin  hər  hansısa  bir  su  növündə,  yerüstü  və  yeraltı  suların 

tapılması,  hövzədə  kəşv  edilə  biləcək  neft  və  qaz  yataqlarının 

varlığı  önəmli  bir  əlamətdir  [2  səh.26].  Bu  tip  məlumat, 

araşdırma  işləri  üçün  çox  vacibdir.  Təklif  edirəm  ki,  axtarışı 

aparılan  yataqların  kəşviyyat  işlrinə  yod  veilənlərinə 

əsaslandırılsın,  çünki  yodun  vasitəsi  ilə  aparılacaq  hesabatlar 

daha dəqiq və yüksək ehtimal edilən nəticələr verəcək.