Konfransinin

ƏDƏBİYYAT 

 

1.  Применение  ультразвука  в  медицине:  Физические 

основы: Пер. С англ./Под ред.К.Хилла.- М.: Мир, 1989. 

2.Ремизов А.Н. Медицинская и биологическая физика. М.: 

Высш. шк., 1996. 

3.  Корнеев  Ю.А.,  Коршунов  А.П.,  Погадаев  В.И. 

Медицинская и биологическая физика. М.: Наука, 2001 

 

ÇOXMEYARLI OPTİMALLAŞDIRMA 

MƏSƏLƏLƏRİNİN HƏLLİNDƏ İDEAL HƏLLƏ BÜTÜN 

MEYARLAR ÜZRƏ YAXINLAŞMA PRİNSİPİ 

 

Magistr :                                                Elmi rəhbər: 

İbrahimova İranə Rüstəm qızı               dos. K.İ.Cabbarova 

II kurs, qrup A6217 

        

         Praktiki  nöqteyi-nəzərindən  fövqəladə  geniş  və  son 

dərəcə  əhəmiyyətli  seçim  məsələlərinin  sinfini  çoxmeyarlı 

məsələlər  təşkil  edir.  Belə  məsələlərdə  qərar  qəbulunun 

keyfiyyəti bir neçə meyar üzrə eyni zamanda  qiymətləndirilir. 

Çoxmeyarlı məsələlərin müvəffəqiyyətli həlli qərar qəbul edən 

şəxsin  seçimləri  haqqında  məlumatların  istifadəsi  olmadan 

mümkün  deyil.  Belə  məlumatların  olduğu  əsas  mənbələrdən 

biri  meyarların  nisbi  əhəmiyyətləri  haqqında  informasiyadır. 

Buna  görə  də  problemin  çətinliyi    məhz  kriteriyaların 

---

318 

 

(meyarların) çoxluğu ilə şərtlənir. 

          Çoxmeyarlı  məsələlərin  həlli  zamanı  əsas  seçilmiş  bir 

meyardan  başqa  bütün  meyarlar    tez-tez  məhdudiyyətlər  kimi 

qəbul  edilir  və  optimallaşdırma    əsas  seçilmiş  meyara  əsasən 

aparılır. 

Vektor optimallaşdırma məsələsi aşağıdakı formadadır: 

                                                                 











X

x

max

f(x)

 

Burada 

X

x



 üçün 

n

R

X



mümkün həllər çoxluğudur.

 





n

i

R

R

f

n

i

,

1

,

:

,

)

f(x

),...,

f(x

f(x)

n

1







   

məqsəd 

funksiyalarıdır. Burada 

max

f(x)



 

ifadəsi  

i

 

 

max,

(x)

f

i





 

ifadəsi ilə eynigüclüdür. 

Qeyd edək ki, iki kriteriya olduqda belə məsələnin həlli trivial 

olmur,  çünki   

)

(

f

)

(

f

max

2

max

1

x

x







və  eyni  zamanda 

)

(

f

)

(

f

*

max

2

*

max

1

x

x



 

olduqda  hansı  həllin  yekun  olaraq 

seçilməsini təyin etmək mümkün olmur. 

         Vektor  optimallaşdırma  modeli  şəklində  formallaşdırılan 

həllin  seçim    məsələlərində  ilkin  addım  kimi  optimal  həllin 

mümkün oblastının Pareto çoxluq üzrə ayrılmasını hesab etmək 

lazımdır. 

         Əgər 

)

(

f

)

(

f

0

x

x



  və 

)

(

f

)

(

f

0

x

x



 

bərabərsizliklərini 

ödəyən  funksiya  üçün 

X

x

0



həlli  mövcuddursa,

  

X

x



həlli 

Pareto çoxluqda optimal həll adlanır. 

        Baxılan  metodun  əsas  ideyası  bütün  meyarlar  üzrə  ideal 

həllə 

yaxınlaşmadır. 

Tutaq 

ki, 

aşağıdakı 

vektor 

optimallaşdırma məsələsinə baxılır: 

                                

























X

x

max

(x)

f

.......

max

(x)

f

max

(x)

f

n

2

1

                                 (1)                                           

---

319 

 

Məhdudiyyət şərtləri isə belədir: 

                    

r

i

b

x

x

x

i

n

,

1

,

a

...

a

a

i

n

2

i

2

1

i

1











       (2)                                        

   

r

m

j

b

x

x

x

i

n













,

1

,

a

...

a

a

j

n

2

j

2

1

j

1

                 

(3)

                                     

  

                     

 

0,

x

,

…

0,

x

0,

x

n

2

1







                    (4)                                

Baxılan sistemi həll etmək üçün sistemin həlləri içərisindən elə 

 

 

    

 

 

   

 

 

       

 

 

   qiymətlər  vektorunu  tapmaq  lazımdır  ki, 

bu  vektor  maksimum  sayda  meyarı  maksimallaşdıra  bilsin. 

Beləliklə,  xətti  vektor  optimallaşdırma  məsələsinin  həlli  üçün 

aşağıdakı alqoritm təklif edilir: 

1.  Hər  bir   

k

i

x

f

i

,

1

),

(



  məqsəd  funksiyası  üçün  verilən 

məhdudiyyət  şərtlərinə  görə  maksimumun  tapılması  məsələsi 

həll olunur və 





k

i

x

x

x

x

n

i

,

1

,

,...,

,

*

*

2

*

1

*





 optimal həllər vektoru 

tapılır  və  bu  qiymətlərə  uyğun  olan  məqsəd  funksiyasının  





n

i

,

1

,

)

(x

f

),...,

(x

f

),

(x

f

)

(x

f

*

n

*

i

*

2

*

i

*

1

*

i

*

i

*

i





 

 

 

uyğun 

qiymətlər vektoru təyin olunur. 

2.Məqsəd 

)

F

,...,

F

(

F

0

k

0

1

0



funksiyalarının 

“ideal” 

qiymətlərindən 

ibarət 

olan 





)

(x

f

),...,

(x

f

),

(x

f

max

)

(x

f

F

*

n

*

i

*

2

*

i

*

1

*

i

*

i

*

i

0

i





     

vektorunu 

qurmaq lazımdır. 

2.Aşağıdakı ifadənin qiymətini təyin etmək lazımdır: 

                                 

2

0

F

-

f(x)

R(x)



                          (5) 

    Bu  ifadə  hər  bir 





x

üçün 

0

F

-

f(x)

 

vektorunun  kvadratik 

evklid normasını ifadə edir. 

4.

  





x

  nöqtəsinin  elə  qiymətini  tapmaq  tələb  olunur  ki,  bu 

nöqtədə 

R(x)

funksiyası özünün minimum qiymətini alsın.  

Beləliklə, 

*

x həllinin  tapılması  məsələsi  (1)-(4)  sisteminin 

həllər çoxluğu daxilində (5) ifadəsinin minimumunun tapılması 

məsələsinə gətirilir. 

Ədəbiyyat 

1. 

Зайченко  Ю.П.  Исследование  операций.  Нечеткая  оптимизация.  - 

---

320 

 

К.: Выща Школа,1991. 191 с. 

 2.  Мелькумова  Е.М.  Один  из  подходов  к  решению  задачи 

многокритериальной  оптимизации  //  Вестник  ВГУ.  Серия  Системный 

анализ и информационные технологии. – В.: ВГУ, №2, 2010. 3 с.  

3. Борисов А.Н. Обработка нечеткой информации в системах принятия 

решений. - М.: Радио и связь, 1989. 303 с.  

 

KORPORATİV ŞƏBƏKƏLƏRDƏ İNFORMASİYA 

TƏHLÜKƏSİZLİYİNİN PRİNSİPLƏRİ 

Magistr: 

 

 

 

Elmi rəhbər: 

Quliyeva Jalə Arzu qızı 

 

dos.Kərimov V.Ə 

II kurs,qrup A6417 

 

  İlk zamanlarda şəbəkə texnologiyasının inkişafına virus 

və  digər  kompüterlərin  edə  biləcəyi    hücumlardan  o  qədər  də 

zərər  gəlmirdi.Bu  o  səbəbdən  idi  ki,  dünya  iqtisadiyyatı  

informasiya texnologiyalarından o dərəcə asılı deyildi. Müasir 

zamanda 

isə 

iqtisadiyyatın 

texnologiyalardan  asılılığı, 

informasiyanın 

mübadiləsinə 

həmçinin 

informasiya 

texnologiyalarına  qarşı  olan    hücumlar  və  onlara    dəymiş 

zərərlər milyonlarla ölçülür.  

Ən  genış  yayılmış  hücumların  təhlili  onu    göstərir  ki, 

müasir  naqillər  əsasında  qurulmuş  korporativ  şəbəkə 

pisniyyətli  olan  insanların    şəbəkəyə  daxil  olması,virusların 

kompüterlərə  və  şəbəkəyə  yayılması  kimi  müxtəlif 

hücumlarına məruz qalır.  

Naqilsiz şəbəkə yaradılan zaman vacib məsələ  şəbəkənin 

təhlükəsizliyi  ilə  bağlıdır.Adi  şəbəkədə  informasiya  naqillə  

ötürüldüyü  halda,  radiodalğalar  naqilisiz  xətt    vasitəsilə 

ötürülür. 

  Naqilsiz  lokal  şəbəkə  (Wireless  Local  Area  Network) 

qurğuları şəbəkəyə və həmçinin işçi stansiyalara istifadəçilərin 

kabelsiz  qoşulmasını    təmin  edir.  Əlçatanlıq  AP  nöqtəsi 

(Access  Point)  konsentrator  vəzifəsini  daşıyır,istifadəçilər  

arasında  həmçinin    öz  aralarında  əlaqəni  yaradır,  İnternet  və 

---

321 

 

lokal  şəbəkə  ilə  kabel  rabitəsini  təmin  edir.  Hərbir  əlçatan 

nöqtə  bir  neçə  istifadəçiyə  xidmət  göstərə  bilər.  Bir  qədər  

yaxın  məsafədə    yerləşdirilmiş  əlçatanliq  nöqtəsi  Wi-Fi 

əlçatanlıq zonasını yaradır. 

Kompüter  sisteminin  və  şəbəkənin  təhlükəsizlik 

prinsipinin  qurulmasında    iki  yanaşma  mövcuddur: 

fraqmentlərlə  və    kompleks.  Fraqmentlərlə    yanaşma    prinsipi 

göstərilmiş  şərtlər  çərçivəsində  dəqiq  müəyyən  olunmuş 

hücuma qarşı dayanıqlıq vəziyyətinə yönəldilmişdir. Kompleks 

yanaşma  prinsipində  kompüter  sistemləri  və  şəbəkələrində 

informasiya  təhlili  mühiti  üçün  mühafizənin  yaradılması 

nəzərdə  tutulmuşdur.  Bu  yanaşma  prinsipi  hücumlara  qarşı 

çıxmaq  üçün  müxtəlif  tədbirlərdən  ibarətdir.  Kompleks 

yanaşmanın üstünlüyü kompüter sistemlərinin və şəbəkələrinin 

təhkükəsizlik  səviyyəsinin  lazımi  səviyyədə  olmasına  təminat 

verilməsində 

sayılır. 

Kompleks 

yanaşma 

prinsipinin 

çatışmazlığı kompüter sistemləri və şəbəkələrində abonentlərin 

məhdud  imkanının  olmasında,idarəetmənin  mürəkkəbliyində 

və s  görülür. 

İnformasiya 

təhlükəsizliyinin 

təmin 

edilməsində 

proqram-texniki səviyyə tədbirləri vacibdir.Müasir informasiya 

şəbəkələri  əsasında  qurulmuş  sistem  aşağıda  göstərilmiş 

təhlükəsizlik mexanizmlərinə əlçatan olmalıdır:  



İstifadəçinin  həqiqiliyinin  yoxlanması  və  identifikasiya 

olunması;  



Daxil olmanın idarə edilməsi;  



Protokollaşdırma və audit;  



Kriptoqrafiya;  



Yüksək səviyyədə əlçatanlığın təmin olunması