Konfransinin

FİLİZİN EMALI ZAMANI METAL ÇIXIMININ 

YÜKSƏLDİLMƏSİ YOLLARI 

 

Magistr:                                                      Elmi rəhbər 

Cavadov Elmar İlham oğlu                        dos. İbrahimov H.M. 

II kurs, A1337 

Faydalı  qazıntıları  emal  edərkən  itkinin  azaldılması 

imkanları  böyükdür.  Bir  çox  qara,əlvan  və  nadir  metal 

yataqlarından çıxarılan  filizlərin daxilində mineralların qeyri-

bərabər paylanması, mədənlərdən çıxarılan filizlərin tərkibində 

---

8 

 

olan  metalların  tutumunun  dəyişməsi  böyük  intervalda  olur. 

Buna baxmayaraq adətən mədənlərdən verilən filizin tərkibində 

metalın  orta  tutumunun  müəyyən  sabit  həddi  planlaşdırılır. 

Buna  görə  də  müxtəlif  tərkibli  filizlər  şixta  edilir,  yəni  aşağı 

tərkibli  filiz  yuxarı  tərkibli  filizə  qarışdırılaraq  ortalaşdırılır. 

Şixtalaşdırma  müxtəlif  məntəqələrdə  yerinə  yetirilir.  Bu  iş 

müxtəlif  diblərdən  çıxarılan  filizlərin  qarışdırılması  ilə  və  ya 

filiz anbarlarında və bunker təsərrüfatında həyata keçirilə bilər..  

Ortalaşdırma  tələb  olunan  dağ-mədən  müəssisələrində 

işlənmədə olan blokların və ya diblərin sayı xeyli çox olur ki, 

bu  da öz növbəsində istər kasıb  və  istərsə  də  zəngin  sahələrdə 

işləyən blokların və diblərin işlənmə intensivliyini azaldır.  

Göstərilən    çatışmazlığı  aradan  qaldırmaqdan  ötrü 

mədəndə filizlərin ortalaşdırılmasından imtina etmək və bu işin 

zənginləşdirmə  fabriklərində  xüsusi  ortalaşdırma  anbarları 

yaratmaqla  həyata  keçirmək  mümkündür.  Çoxkomponentli 

filizlər  olarsa    onları  növlər  üzrə  ayrı-ayrılıqda  və  optimal 

rejimdə zənginləşdirmək mümkündür  ki, bu isə öz növbəsində  

metalların  çıxımını  xeyli  artırmasına  gətirib  çıxara  bilər. 

Müxtəlif  tərkibli  filizlərin  (oksidləşmiş  və  sulfidli)  ayrılıqda 

çıxarılması  və  ayrılıqda  emalı  sahəsində  aparılan  təcrübi-

sənaye  yoxlamaları  onların  praktiki  olaraq  mümkünlüyünü  və 

iqtisadi cəhətdən məqsədəuyğunluğunu göstərir. 

Bu  üsulun  tətbiqi  filiz  kütləsindən  istifadə  dərəcəsini 

yüksəltməklə  bərabər,  eyni  zamanda  metal  istehsalına  çəkilən 

xərclərin  azalmasına  şərait  yaradır.  Bu  sahədə  əsas  üstünlük 

mineral  xammallardan  kompleks  istifadə  olunmasıdır.  Bir  çox 

dağ-mədən müəssisələrində son illər faydalı qazıntıların tərkibi 

nəzərə  çarpacaq  dərəcədə  aşağı  düşüb.  Kompleks  filizlərdən 

ibarət  olan  yataqlarda  bu  azalma  filizin  zənginləşməsi  zamanı 

çıxarılan  metalların  sayının  çoxalması  və  metalların  çıxımının 

yüksəldilməsi nəticəsində kompensasiya oluna bilər. 

Filizin  birgə  çıxarıldığı  dağ-mədən  müəssisələrinin  bir 

çoxunda  zənginləşdirmədən  əvvəl  filizin  çeşidlənməsi  həyata 

---

9 

 

keçirilir  ki,  bu  da  nəticədə  metalın  çıxımının  yüksəlməsinə 

səbəb  olur.  Elm  və  texnikanın  nailiyyətlərinə  söykənən  yeni 

çeşidləmə üsulları mövcuddur. Bunlardan əlvan və nadir metal 

filizlərinin  çeşidlənməsində  tətbiq  olunan  ağır  suspenziyada 

filizlərin zənginləşdirilməsidir. 

Zənginləşmə prosesinin ən perspektivli istiqamətlərindən 

biri  də  dağ süxurlarının nüvə-fiziki xüsusiyyətlərindən istifadə 

üsuludur.  Bu  üsul  müxtəlif  şüalanmalarla  (elektron,  neyrtron, 

rentgen,  ultrabənövşəyi,  infraqırmızı,  radiodalğaların  və  s.) 

qarşılıqılı  təsiri  nəticəsində  onlarda  yaranan  xüsusiyyətə 

əsaslanır.  Radioaktivliyi  olmayan  faydalı  qazıntıların 

radiometrik  zənginləşdirmə  üsulu  hazırda  geniş  tətbiq  olunur. 

İstehsalatda  foto-neytron,  rentgenlüminisent,  fotolüminisent, 

maqnitometrik,  neytron-radiyasiyalı  və  digər  üsullar  öz 

tətbiqini tapmışdır.  

Adıçəkilən  üsulların  tətbiqi  mineralların  müxtəlif 

xüsusiyyətinə  görə  ayırmağa  əsaslanır.  Bu  üsullarla  asbesti, 

bariti,  kalsiti,  meli,  misi,  nikeli,  gümüşü,  almazı,  çöl  şpatını, 

qızılı,ilmeniti, maqneziti, seoliti, vanadiumu və s. ayırmaq olar. 

Filizlərin  ilkin  çeşidlənməsi  nəticəsində  boş  süxurların  10-

30%-ə  qədərini  ayırmaq  olur.  Tullantı  məhsullarının  təkrar 

emalı əlavə faydalı komponent çıxımına imkan verir.  

Aşağı 

tərkibli 

(kondisiyadan 

aşağı) 

filizləri, 

tullantıxanalarda  toplanmış  dağ  kütləsinin  tərkibindəki  faydalı 

komponentləri  yer  səthində  topa  aşındırma  üsulu  ilə, 

tuullantıxanadakı  dağ  kütləsini  isə  bilavasitə  tullantıxanada 

aşındırmaqla tərkibindəki metalları çıxarmaq mümkündür .