Konfransinin

 

 

   

TRANSFORMATORLARIN İFRAT GƏRGİNLİK 

DALĞALARINDAN MÜHAFİZƏ TƏDBİRLƏRİNİN 

ÖYRƏNİLMƏSİ 

Magistr: 

 

 

 

        Elmi rəhbər:                 

Əliyev Zamin Elxan oğlu                    dos. Müfidzadə N.A. 

II kurs, qr. A5127 

 

Elektrik  veriliş  xətləri  vasitəsilə  yarımstansiyaya  gələn 

ildırım  mənşəli  dalğalar  transformatorun  dolağlarında  impuls 

gərginliklərin  yaranmasına  səbəb  olur.  Bildiyimiz  kimi,  güc 

transformatorlarının  izolyasiyasının  konstruksiyası  mürəkkəb 

olmaqla  maye  və 

bərk  dielektriklərin  birləşməsindən 

ibarətdir.Transformatorların  izolyasiyası  daxili  və  xarici 

---

246 

 

izolyasiyaya  bölünür.  Daxili  izolyasiya  transformator  yağının 

içərisində  yerləşdirilmiş  kardon  arakəsmə  izolyasiyasından 

ibarətdir.  Dolaqlar  arasında  yerləşən  kardon  silindirlər, 

transformatorun  həm  normal  iş  rejimində,  həm  də  atmosfer 

ifrat  gərginlik  impulsları  təsir  edən  zaman,  əsas  izolyasiyanın 

izolyasiya  möhkəmliyini  artırmaq  üçün  istifadə  olunur.Bütün 

bərk  izolyasiyalar  çox  yüksək  elektriki  izolyasiya  xassəsinə 

malik 

olmalıdır.Yüksəldici 

transformatorlar 

və 

avtotransformatorlar  elektrik  stansiyalarında  və  110-500    kV-

luq  şəbəkələrdə  işləyən  zaman  atmosfer  ifrat  gərginliklərinə 

məruz  qala  bilərlər,bu  zaman  dolağın  həm  induktiv  həm  də 

tutum parametrləri hesabına rəqsi proseslər yaranır və beləliklə 

dolaqda  yaranan  gərginliyin  ilkin  paylanması  ilə  son 

paylanması  bir-birindən  kəskin  fərqlənir.Bununla  əlaqədar 

olaraq  adi  güc  transformatorlarında  dolağın  əvvəlində 

izolyasiya  çox  böyük  ifrat  gərginliyə  məruz  qalır.  Bu 

gərginliklər  yol  verilən  gərginlikdən  həmişə  çox  olduğundan 

həmin  transformatorların  və  avtotransformatorların  giriş 

tərəfindən  xüsusi  boşaldıcılar  və  yaxud  da  stansiyada  və  ya 

yarımstansiya  xəttin  gələn  tərəfində  uzunluğu  2,5  km-dən  az 

olmamaq şərti ilə tros mühafizə qurğuları quraşdırılır. 

  Transformatorun  daxilində  isə  dolağın  uzunu  boyu 

gərginlik 

paylanmasını  bərabərləşdirmək  üçün  xüsusi 

kompensasiya  edici,  statik  tutum  qurğularından  istifadə 

edilir.Beləliklə keçid prosesi zamanı dolaqda yaranan rəqslərin 

amplitudasını bütün dolaq boyu azaltmaq mümkün olur.Bu növ 

mühafizəyə  tutum  mühafizə  qurğusu  deyilir.Tutum  mühafizə 

qurğularına  ilk  növbədə  dolağın  uclarında  yerləşmiş  xüsusi 

ekranlaşdırıcı  dolaqlar  aiddir.Ekranlaşmış  sarğılar  girişdə 

qoyulmuş tutum halqa ilə elektriki birləşərək dolağın əvvəlində 

---

247 

 

əlavə izolyasiya yaradır.Beləliklə, dolağın izolyasiya səviyyəsi 

adi  dolağın  izolyasiya səviyyəsindən çox olur.Nəticədə, tutum 

halqalarla  təmin  olunmuş  transformatorların  izolyasiyası 

qismən  böyük  ifrat  gərginliklərə  davam  gətirə  bilir  və  buna 

görədə belə transformatorlara atmosfer ifrat gərginliyə davamlı 

transformatorlar deyilir. 

Avtotransformatorların yüksək gərginlik və orta gərginlik 

dolaqları 

əlaqəli 

şəbəkələrə 

qoşulduğundan 

onların 

izolyasiyasına  həmişə  atmosfer  ifrat  gərginliyi  təsir 

edir.Bununla  əlaqədar  olaraq  avtotransformatorların  həm 

yüksək həm də orta gərginlik dolaqlarının çıxışına RVMQ-tipli 

boşaldıcılar  qoşulmalıdır.Boşaldıcılar  ilə  dolağın  çıxışları 

arasındakı  məsafə  60  m  –dən  çox  olmamalıdır.Parçalanmış 

dolaqlı  transformatorlarda  alçaq  gərginlik  dolağının  biri  işdə 

digəri  isə  açıq  olarsa,  bu  zaman  açıq  dolaq  boşaldıcı  ilə 

mühafizə  olunmalıdır.Buna  görə  də  parçalanmış  dolaqlı 

transformatorlarda  alçaq  gərginlik  dolaqları  boşaldıcılarla 

təmin olunmalıdırlar.