Konferensiyasi

Ishlash prinsipi
. Sirtning muvozanatli potensiali nolga teng (
) bo‗lgan ideal 
holatda n-kanalli MDYa-tranzistor quyidagicha ishlaydi. Zatvor istok bilan ulangan bo‗lsin,
ya‘ni
. Bu holatda kanal mavjud bo‗lmaydi va stok hamda istok orasidagi yo‗lda 
ikkita qarama qarshi ulangan p-n+-
o‗tish bo‗ladi. Shuning uchun 
kuchlanishi 
berilganda 
stok 
zanjiridagi tok juda kichik bo‗ladi. 
Agarda zatvorga manfiy kuchlanish 
berilsa, sirt oldi qatlami kovaklar 
bilan 
boyitiladi; 
bunda 
ishchi 
zanjirda tok kam o‗zgaradi. Agarda 
zatvorga yanada katta musbat siljish 
berilsa 
, 
dastlab 
kambag‗allashgan 
qatlam 
(akseptorlarning hajmiy zaryadi) 
hosil bo‗ladi. So‗ngra elektronlarning inversion qatlami hosil bo‗ladi, ya‘ni o‗tkazuvchi 

---

“ZAMONAVIY TA‟LIM TIZIMINI RIVOJLANTIRISH VA UNGA QARATILGAN KREATIV G‟OYALAR, 
TAKLIFLAR VA YECHIMLAR” MAVZUSIDAGI 27-SONLI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ON-LINE 
KONFERENSIYASI 
www
.
bestpublishing.
org
234 
kanal. Shundan so‗ng stok toki yakuniy qiymatga ega bo‗ladi va zatvordagi kuchlanishga 
bog‗liq bo‗ladi. Bu MDYa-tranzistorning rejimidir. Kirish toki (zatvor zanjirida) kam 
bo‗lganligi uchun quvvat bo‗yicha kuchaytirish bo‗ladi.
Muvozanat holatda mavjud bo‗lmagan va tashqi kuchlanish ta‘sirida hosil bo‗luvchi 
kanallar induksion (hosil bo‗ladigan) deyiladi. Hosil bo‗lgan kanalning qalinligi (1-2 nm) 
deyarli o‗zgarmasdir. Shuning uchun kanal o‗tkazuvchanligining modulyasiyasi 
tashuvchilar konsentrasiyasining o‗zgarishi tufaylidir. Kanal hosil bo‗lishiga olib keluvchi 
zatvordagi kuchlanishni ostonaviy kuchlanish deb atashadi va U0 bilan belgilanadi. 
Kanalning uzunligi 
L 
istok va stok qatlamlari orasidagi masofaga teng bo‗lsa, kenligi 
Z 
– 
mazkur qatlamlarning kengligiga tengdir
Agarda n-turdagi taglik tanlansa, istok va stok qatlamlarini p+-turda qilinsa, p-kanalli 
hosil bo‗linadigan MDYa-tranzistor hosil bo‗ladi. Unga teskari qutubdagi ostonaviy va 
ishchi kuchlanish xarakterlidir:
, 
MDYa-tranzistor tagliklarini, kanalni hosil bo‗lishini osonlashtirish va istok hamda 
stok o‗tishlarning teshilish kuchlanishini oshirish maqsadida yuqori solishtirma qarshilikka 
ega bo‗lgan materialdan tayyorlashadi.MDYa-tranzistorlarning ishlash mexanizmi va 
xossalari bir xildir. Biroq ayrim farq mavjuddir. Birinchidan, n-kanalli tranzistorlarning 
ishchi tashuvchilari – elektronlarning harakatchanligi kovaklarnikiga qaraganda uch marta 
katta bo‗lganligi uchun ular tezkor bo‗ladi. Ikkinchidan, n- va p- kanalli tranzistorlarning 
sirtoldi qatlamlarining strukturasi muvozanat holatda farq qiladi. Bu esa ostonaviy 
kuchlanish kattaligiga ta‘sir qiladi.
Ba‘zida oksiddagi musbat zaryad nafaqat kambag‗allashgan, balki invers qatlamni 
hosil qilishi mumkin, ya‘ni n-kanalni. Bunday kanal nol kuchlanishda mavjud bo‗lganligi 
uchun uni induksiyalangan deb bo‗lmaydi. Demak, ostonaviy kuchlanish kattaligi o‗zining 
oddiy ma‘nosini yo‗qotadi. Mazkur turdagi tranzistorlarda kanalni mavjud bo‗lgan deb 
atashsa, ostonaviy kuchlanish o‗rniga uzish kuchlanishi degan parametr kiritiladi. Bu 
kuchlanishda muvozanatdagi inversion qatlamdagi elektronlar sirtdan ittariladi va mavjud 
bo‗lgan kanal yo‗q bo‗ladi. Bunday tranzistorlar zatvordagi kuchlanishning ikkala qutbida 
ishlaydi: manfiy qutubda kanal tashuvchilar bilan kambag‗allashgan va stok toki kamayadi, 
musbat qutubda kanal boyitiladi va tok oshadi. Zatvordagi kuchlanishning bitta qutbida 
ishlasa ham kanali hosil qilinadigan tranzistorlar keng tarqalgandir. Ichki kanal talab 
qilingan hollarda kanal, ionli legirlash usuli yordamida yupqa sirt oldi qatlami ko‗rinishida 
tayyorlanadi.