Konchilik ishi asoslari

rasm. Zaboylar turlari.

a, d, e, j - yon qiya zaboy; b - zaboy-maydoncha; v - frontal zaboy; g - kombinatsiyalashgan zaboy.
Bundan tashqari zaboylari oddiy va murakkab zaboylarga bo'linadi.
Oddiy zaboylarda bir xil xususiyatli va bir tarkibli foydali qazilma yoki qoplovchi tog' jinslari joylashgan bo'ladi, bunday zaboylarda yoppasiga qazib olish amalga oshiriladi.
Murakkab zaboylarda turli xususiyatli va turli tarkibli qoplovchi tog' jinslari yoki foydali qazilmalar joylashadi. Agar zaboyda turli tarkibli va turli xususiyatli foydali qazilmalar joylashgan bo'lsa, bunday zaboylarda foydali
qazilmalami ajratib qazish ishlari amalga oshiriladi. Agar murakkab zaboyda turli tarkibli va turli xususiyatli qoplovchi tog' jinslari joylashgan bo'lsa, bunday zaboylarda yoppasiga qazib olish ishlari amalga oshiriladi.
Zaboy va ekskavator joylashgan gorizontning o'zaro joylashuviga ko'ra quyidagi qazib olish usullari mavjud:
-I- yuqoridan cho'michlash, zaboy mashina joylashgan gorizontdan yuqorida joylashgan;
-I- pastdan cho'michlash, zaboy mashina joylashgan gorizontdan pastda joylashgan;
-I- aralash holda cho'michlash.
Aralash holda cho'michlashda, bir vaqtning o'zida yoki navbati bilan pastdan ham yuqoridan cho'michlash amalga oshiriladi. Transport o'rtadagi gorizontda joylashgan bo'ladi.
Zaxodkalar turlari.
Ekskavatorning qazib o'tish yo'lagi zaxodka deyiladi. Zaxodkaning boshi berk qismi zaboy deyiladi. Zaboyning siljib borishi natijasida zaxodkalar hosil qilinib boriladi.
Pog'onadagi ish frontiga nisbatan zaxodkalar quyidagi guruxlarga bo'linadi: -I- bo'ylama zaxodka, pog'ona ish fronti bo'ylab joylashgan (8.3. rasm);
-I- ko'ndalan zaxodka, ish frontiga ko'ndalang joylashgan (8.3. rasm);
-I- dioganal zaxodka, oraliq yo'nalishda joylashgan (8.3. rasm).
Zaxodkalar kengligi bo'yicha normal А_н, torA_y va keng А_ш zaxodkalarga ajratiladi (8.3. rasm).
-I- Normal zaxodkalarda tog' jinslarini qazib olish qazuvchi mashinaning zaxodka uzunligi bo'ylab harakatlanish o'qining doimiy turar holatida va uning ishchi parametrlaridan maksimal darajada foydalangan holda amalga oshiriladi.
-I- Tor zaxodkalar normal zaxodkalardan qazuvchi mashinaning zaxodka bo'ylab harakatlanish o'qining doimiy turar holatida mashinaning ishchi parametrlaridan to'liq foydalinmasligi bilan farqlanadi.
Konchilik ishi asoslari
-I- Keng zaxodkalar barcha turdagi zaboylarda qazuvchi mashinaning zaxodka uzunligi bo'ylab harakatlanish o'qining o'zgaruvchan holatida qazib olinishi bilan xarakterlanadi.
Transport vositalarining harakatlanish yo'nalishiga qarab boshi berk va ochiq zaxodkalarga bo'linadi.
-I- Boshi berk zaxodkalar (8.3. rasm, a,b) transport vositalarini faqatgina qazib o'tilgan maydon chegarasida harakatlanishi bilan xarakterlanadi. Ular transheyali va ekspluatastion zaxodkalarga bo'linadi.


a, b - boshi berk transheyali va ekspluatastion bo'ylama zaxodka; v, g - ikki tomoni ochiq normal va tor zaxodkalar; d - ikki tomoni ochiq diagonal zaxodkalar; e - ikki tomoni ochiq ko'ndalang zaxodkalar.

-I- Ochiq zaxodkalar (8.3. rasm, v,g) transport vositalarini zaxodkaning butun uzunligi bo'ylab harakatlanishi bilan xarakterlanadi.

Joylashish sharoiti va pog'ona yoki portlatilgan kon massasi chegarasidagi tog' jinslarining turli navligiga bog'liq holda tuzilishi bo'yicha zaxodkalar bir jinsli, har xil jinsli va murakkab jinsli zaxodkalarga ajratiladi.
Konchilik ishi asoslari
Har xil jinsli zaxodkalar blok uzunligi bo'ylab alohida blokda foydali
qazilma va alohida blokda foydali qazilma joylashishi bilan xarakterlanadi. Bunda bloklar bo'ylab yoppasiga qazish ishlari amalga oshiriladi.
Murakkab jinsli zaxodkalarda blok uzunligi bo'ylab foydali qazilma va qoplovchi tog' jinsi birgalikda joylashganligi yoki turli navli foydali qazilmalar joylashganligi bilan xarakterlanadi va bu zaxodkalarda ajratib qazib olish ishlari amalga oshiriladi.
Har bir pog'ona panellar, ya'ni pog'ona fronti bo'ylab tog' jinsi massivi yo'laklari bilan qazib olinadi. Panelning aloxida kon qazish mashinasi bilan qazib olinadigan qismiga panel bloki deyladi.

5. 
   §. TOG' JINSLARINI BIR CHO'MICHLI KON QAZISH
   MASHINALARI BILAN QAZIB OLISH.
   

Tog' jinslarini draglaynlar yordamida qazib olish.
Draglayn davriy ishlovchi ekskavator bo'lgani uchun uning 1tn konstrukstiyasiga to'g'ri keladigan unumdorligi uzluksiz ishlovchi ekskavatorlarnikiga nisbatan kam bo'ladi. Ammo uning qo'llanish soxasi juda kengdir. Draglayn bilan yarim qoya tog' jinslarini oldindan burg'ulab portlatib yumshatilganidan keyin qazib olish mumkin. Draglaynning ishchi organi - cho'michli kanat osilgan strela hisoblanadi. Draglaynlarning ishlash printsipi shundan iboratki, ekskavator tortuvchi kanat bilan cho'michni tortib qazish joyi yuza qatlamini qirqadi, cho'mich chuqurlashib tishlari bilan tog' jinsiga botadi.
Zich tog' jinslarini qazib olishda cho'michning orqa qismi ko'taruvchi kanat yordamida biroz ko'tariladi va qazish joyi bilan cho'mich tishi orasida gi burchak kattalashtiriladi. Bu esa, o'z navbatida cho'michning tog' jinsiga botishini osonlashtiradi. Ishchi tsikl - ekskavatorning burilish bilan bir vaqtda cho'michni qazish joyiga tushirishi, undan keyin cho'michni to'ldirish, qazish joyidan ko'tarish va burilish bilan birga bo'shatish joyiga bo'shatishlardan iboratdir.
To'ldirilgan cho'mich gorizontal holatda tortuvchi kanat yordamida ushlab turiladi. Ish vaqtida ekskavator doirasimon - aylanuvchi platformaga tayanadi va shuning uchun ham ekskavatorning og'irligidan qat’iy nazar yerga bo'ladigan solishtirma bosim kam bo'ladi va bu ekskavatorning to'kilgan tuproq va ag'darmalar ustlarida samarali ishlash imkonini beradi.

1. 
   Rasm. Draglaynning umumiv ko'rinishi.
   

Draglaynlarning qazib olish texnologiyasi va parametrlari. Draglaynlarning asosiy texnologik parametrlari - cho'mich sig'imi, ekskavator o'lchamlari, uning massasi, yerga beruvchi solishtirma bosimi, zabt etish qiyaligidan iboratdir. Ishchi parametrlari esa qo'yidagilardan iborat:
-I- cho'michlash radiusi-R_ch;
-I- cho'michlash chuqurligi-N_r;
-I- yuklash radiusi-R_r;