Кон ишларининг асосий бос

Очиқ кон ишларининг асосий босқичлари
Режа:

1. 
   Конннинг кон-капитал ишлари олиб бориладиган қисмини тайёрлаш ва конда қуритиш ишлари.
   
2. 
   Кон капитал ишлари.
   
3. 
   Қазиш ишлари ва қопловчи тоғ жинси коэффициенти.
   

Конннинг кон-капитал ишлари олиб бориладиган қисмини тайёрлаш ва конда қуритиш ишлари
Умумий ҳолда бутун очиқ кон ишлари комплекси бир-бирига боғлиқ бўлган қуйидаги ишлаб чиқаришнинг асосий босқичларини ўз ичига олади:

1. 
   Карьернинг кон капитал ишлари олиб борилиши мўлжалланган қисмини тайёрлаш.
   
2. 
   Конни қуритиш ва ер юзасидан келиши мумкин бўлган сувлардан тўсиш.
   
3. 
   Кон – капитал ишлари.
   
4. 
   Конни қазиб олиш ишлари.
   
5. 
   Конда қазиб олиш ишлари якунлангандан кейин рекультивация ишлари.
   

1. 
   Коннинг кон-капитал ишлари олиб бориладиган қисмини
   

тайёрлаганда - кон капитал ишлари олиб бориш учун шароит яратиш, яъни ўрмонларни кесиш, тўнкаларни ковлаб олиш, дарё ва ирмоқларни карьер майдонидан узоқлаштириш, ботқоқликларни қуритиш, бино ва иншоотларни бузиш, автомобиль трассалари ва темир йўлларни бошқа ерга олиш, шунингдек электр узатиш линиялари ва телефон алоқаларини хавфсизлантириш ишлари амалга оширилади.
Очиқ кон ишлари олиб борилаётган ҳудудда бехатар ишлар шароитини яратиш мақсадида конда қуритиш ишлари амалга оширилади.
Қуритишнинг қуйидаги турлари мавжуд:

• 
  карьер майдонининг юза қисмини қуритиш;
  
• 
  конни ер устки сувларидан ҳимоялаш;
  
• 
  конни дастлабки қуритиш;
  
• 
  конни жорий қуритиш.
  

Коннинг юза қисмини, яъни наносларни қуритиш ва коннинг устки қисмидан сувни чиқариб ташлаш одатда қуритувчи дренаж канав (ариқ) лар ёрдамида амалга оширилади.
Карьерни (конни) ер устки сувларидан ҳимоялаш мақсадида (ёмғир сувлари, қор эришидан ҳосил бўлган сувлар ва қўшни сув омборларидан келадиган сувлар) кончилик ишлари олиб бориладиган худуд контури ташқарисида сув қочириш канав (ариқча) лари ўтилади.
Конни дастлабки қуритиш - қазиб олиш ишлари бошлашдан олдин ўтказилади. Бунинг учун конда ер ости дренажловчи лаҳимлар ўтилади ёки конда сув сатхини пасайтирувчи скважиналар ўтилади.
Жорий ёки эксплуатацион қуритиш - конни қазиб олиш билан бир вақтда амалга оширилади ва қазиб олинадиган участкадан сувни чиқариб ташлашдан иборатдир.
Карьерга келадиган сувни йўқотиш комбинациялашган усулда, яъни очиқ ва ер ости усулида сувни чиқариб ташлаш ёрдамида амалга оширилади. Бунда биринчи холатда сув сув йигувчига тўпланади ва насос ёрдамида юзага чиқарилади, иккинчи ҳолатда эса, махсус скважиналар орқали ер ости дренаж лаҳимларига тўпланади ва дренаж шахта стволи бўйлаб юзага кўтарилади.
Кон-капитал ишлари
Кон-капитал ишларидан асосий мақсад – конни очишдир ва
капитал хамда қирқувчи траншеялар ўтишдан иборатдир.
Конни очиш – карьер қурилиши даврида транспорт воситаларининг фойдали қазилмага етиб боришини таъминлашдир.
Капитал траншея – ишчи горизонтни очиш учун хизмат қилувчи очиқ кон қия лаҳими бўлиб, транспорт воситаларини ер юзасидан конгача етиб боришини таъминлайди.
Қирқим траншея – горизонтал очиқ кон лаҳими бўлиб, фойдали қазилмани ёки қопловчи жинсни қазиб олиш учун иш фронтини яратиб беради.
Кондаги олиб бориладиган қазиб олиш ишлари – фойдали қазилманинг минимал харажатлар билан қазиб олинишини таъминлаши керак. Кўпгина ҳолатларда фойдали қазилмаларни қазиб олиш пайтида энг кўп кон-қазиш ишлари ҳажми очиш ишларига туғри келади ва бу очиқ кон ишларининг энг муҳим жихати ҳисобланади.
Конни очиш ишлари – фойдали қазилмани қоплаган ва унга аралашган тоғ жинсларини ажратиш, шунингдек уларни силжитиш ва ағдармаларга жойлаштиришни ўз ичига олади.


Қазиш ишлари ва қопловчи тоғ жинси коэффициенти.
Қазиб олиш ишлари – белгиланган ҳажмда, талаб этилган сифат билан ва минимал йўқотишда қазиб олиш ва ташиш ишларини ўз ичига олади.
Қазиб олиш ишлари қуйидаги босқичларни ўз ичига олади: фойдали қазилмаларни қазиш-юклаш, ташиш, бир жойга тўплаш ёки тушириш.
Конда қазиб олиш ишларининг самарадорлиги – маъдансиз тоғ жинслари ҳажмининг қазиб олинган фойдали қазилма бирлигига нисбати билан аниқланади ва бу нисбат қопловчи тоғ жинси коэффициенти деб аталади.
Қопланиш коэффициенти – очиқ кон ишларини миқдорий характерловчи қуйидаги турларга бўлинади:
Чегаравий қопланиш коэффициенти - қазиш ишлари олиб боришнинг рентабеллилик шартларидан келиб чиқиб, массивдан ағдармаларга ташилиши мумкин бўлган фойдали қазилманинг бир бирлигига тўғри келувчи қопловчи тоғ жинслари ҳажми.
Ч егаравий қопланиш коэффициентини қийматидан келиб чиқиб, очиқ кон ишларини олиб бориш чегаралари белгиланади.
Чегаравий қопланиш коэффициентини шунингдек «йул қўйилган», «иқтисодий» ва «критик» деб ҳам аташ мумкин.

Ў ртача қопланиш коэффициенти – карьер тугал контуридаги ёки унинг бир қисмидаги қопловчи тоғ жинслари ҳажми нинг худди шу контурдаги фойдали қазилма заҳираси га нисбатидир.

Жорий қопланиш коэффициенти – маълум вақт давомида (ой, квартал, йил) массивдан ағдармага силжитилган қопловчи тоғ жинслари ҳажми нинг шу вақт давомида амалда қазиб олинган фойдали қазилма ҳажми га нисбатидир.