Kon bosimini boshqarish

Mavzu: Kon bosimi uni boshqarish usullari. Kon lahimlarini mustahkamlagich materiallari.


Reja:

1. 
   Kon bosimi va kon bosimini boshqarish.
   
2. 
   Ruda seliklari orqali qazilgan bo‘shliqni tabiiy saqlash.
   
3. 
   Kon lahimlarini mustahkamlagich materiallari.
   

KON BOSIMINI BOSHQARISH
Yer qobig‘ining qazib olinishi rejalashtirilgan lekin qazib olinmagan qismida gravitatsiya kuchlanishlari va deformatsiyalanishi tenglik holatda bo‘ladi. Kon lahimlarini o‘tkazish va foydali qazilmani qazib olish natijasida bu kuchlanishlar uning atrofida qayta taqsimlanib kuchlanish (zo‘riqish) maydoni - kon bosimi hosil bo‘ladi. Bu kuchlanishlar qazish bo‘shlig‘ida qoldirilgan seliklarga, kon lahimlarida o‘rnatilgan mustahkamlagichlarga yuklama sifatida ta’sir ko‘rsatadi.
Qazib olish ishlarini xavfsiz va mo‘tadil olib borish uchun yondosh tog‘ jinslarda hamda ruda tanasining ayrim uchastkalarida yuzaga kelgan kuchlanganlik holatini yumshatish yoki kamaytirish maqsadida o‘tkaziladigan maxsus tadbirlar majmui – kon bosimini boshqarish deyiladi. Bu tadbirlarni qazib olish bo’shlig’iga tadbiq etilsa qazilgan bo‘shliqni saqlab turish (ushlab turish) deyiladi. Qazilgan bo‘shliqni saqlab turish yon va ship jinslarining turg‘unligini sun’iy ravishda tirgak ustunlar o‘rnatib, sun’iy seliklar qurib, tabiiy seliklar qoldirib, bo‘shliqni materiallar, qo‘porilgan ruda bilan to‘ldirib yoki mustahkamlagichlar o‘rnatib, taminlashdan iborat.
Ship va yondosh jinslarni me’yoridan ortiq ochish ham ko‘ngilsiz hodisalarga olib kelishi mumkin: ship va yondosh jinslarni qisman yoki katta maydonda o‘pirilishiga, tog‘ bosimining katta o‘lchamda tez ortishiga, mustahkamlagichlarning buzilishiga va ularni qayta tiklash zarurligi, qazib olinayotgan rudaning bir qismini yo‘qotilishiga va uning sifatsizlanishiga, halokatli holat yuzaga kelib, ishning to‘xtab qolishiga olib keladi. Xuddi shu vaqtda shu jinslarning o‘zidan tashkil topgan ship va yondosh jinslarini ochiladigan o‘lchamlarini to‘g‘ri tanlash, ularning turg‘unligini sun’iy tarzda saqlab turmasdan o‘z-o‘zini uzoq muddat turg‘unligini saqlab turishi mumkin.
Kon bosimini boshqarish usulini tanlash ko‘plab omillarga bog‘liq bo‘lib ularning asosiylari quyidagilar: ruda va yondosh tog‘ jinslarining turg‘unligi; ruda tanasining yotish elementlari (qalinligi, yotish burchagi, shakli); qazish ishlari chuqurligi; konning gidro-geologik sharoiti; yer usti bino va inshoatlari; ruda tanasida rudasiz jinslar uchastkasi mavjudligi; tarkibida foydali komponentlar kam bo‘lgan rudalar, konchilik korxonasida to‘ldiruvchi va mustahkamlovchi materiallar mavjudligi.
Tog‘ bosimini boshqarish usullari ikki guruhga bo‘linadi:
Qazilgan bo‘shliqni tabiiy saqlab turish bilan kon bosimini boshqarish.
Ruda va osiq jinslarni yoki osiq jinslarning o‘zini qulatish bilan kon bosimini boshqarish.