Кompyuterlarning programma ta’minoti

Amaliy dasturlar, Sistemali dasturlar, Operatsion dasturlar
Reja:
1. Amaliy programmalar paketi
2. Sistemali dasturlar
3. Instrumental sistemalar
Bizga ma`lumki kompyuterlar bu axborotlarni qayta ishlovchi universal qurilmadir. Telefondan, magnitafondan yoki televizordan farqli ravishda axborotlarni qayta ishlovchi oldindan kompyuterga solib qo`yilgan dasturlar ishini bajaradi.
Buning uchun kompyuter tushunadigan biror tilda aniq va tushunarli ko`rsatmalar ketma-ketligini tuzish lozimdir.
Кompyuter o`z o`zidan xech qanday ishni bajara olmaydi. U hamma bajaradigan ishlarini dasturlarga asoslangan xolda bajaradi. Dasturlarni o`zgartirgan xolda kompyuterni buxgalter yoki agronom ishchi o`rniga, statist yoki iqtisodchi ishchi o`rniga aylantirish mumkin. Bundan tashqari xujjatlarni yozish yoki taxrirlash, ma`lumotlar bazasini yaratish, har xil bosmaxona ishlarini hamda turli tuman o`yinlarni o`ynash mumkindir.
Dastur bajarilishi jarayonida dasturga bog`liq xolda kompyuterning qurilmalarini ishga jalb qilish mumkin.
Shuning uchun ham kompyuterdan samarali foydalanish uchun zaruriy dasturlarning xossalarini va ular qanday ishlar bajara olishini bilishimiz juda muximdir.
Кompyuterlarda ishlovchi dasturlarni uch toifaga bo`lish mumkindir.
Amaliy dasturlar: turli sohadagi aniq masalalarni echishga qaratilgan zaruriy dasturlar - tekstlarni taxrirlash har xil shakllar chizish, axborotlarni qayta ishlash va boshqalar.
Sistemali dasturlar-turli yordamchi funksiyalarni bajaruvchi dasturlar, masalan: ishlatilayotgan axborotlar nusxasini yaratish, kompyuter xaqida ma`lumotlar olish, kompyuter qurilmalari ish faoliyatini tekshirish, fayllarni bir joydan ikkinchi joyga ko`chirish.
Instrumental sistemalar (dasturlash tillari). Кompyuter uchun foydalanuvchilarga mos ravishda yangi dasturlarni yaratishni taminlaydi.
Umuman olganda dasturlarning bunday toifalarga ajratalishi shartlidir. Quyida bu dastur turlariga keng tushuncha beramiz.
Xozirgi kunda kompyuterlar uchun yuz minglab turli amaliy dasturlar tuzilgan bo`lib ular unumli ishlatilmoqda. Ayniqsa ular ichida quyidagilar juda keng ishlatalmoqda:
- xujjatlarni va hisobotlarni kompyuterda tayyorlash uchun tekstli redaktorlar (WD.COM, LEXICON,WINWORD)
- xujjatlarni bosmaxona darajasi sifatida tayyorlovchi nashriyot sistemalari (Jurnalist, P1acat)
- jadval ko`rinishidagi axborotlarni qayta ishlovchi - elektron jadvallar (Lotus 1-2-3, Excel)
- massiv axborotlarni qayta ishlovchi ma`lumotlar bazasini boshqarish sistemalari (SUBD DBASE-III)
- buxgalteriya va iqtisod masalalarini echishga qaratilgan dasturlar (PER,1-C Buxgalteriya, ish xaqini hisoblash dasturi)

Tekstli redaktorlar va nashriyot sistemalari har xil xujjatlarni, hisobotlarni, maqolalarni va adabiyotlarni kompyuterda tayyorlash imkonini beradi. Bu xaqda aniq redaktorlar ustida to`xtaganimizda chuqur o`rganamiz.

Elektron jadvallar-juda katta xajmdagi jadval ko`rinishidagi sonli axborotlar bilan ishlashni taminlaydi Elektron jadval bilan ishlash jarayonida ekranga to`g`ri to`rtburchakli jadval chiqadi. Jadval yacheykalarida sonlar, tushuntirish so`zlari va mavjud qiymatlarni hisoblovchi formulalar bo`lishi mumkin Yacheyka bu kursor turgan to`rtburchakli kletkadir. Jadval ekranga sig`masligi mumkin, bunday xolatda ko`rsatkich klavishlar orqali kursorni to`rt tomonga siljitish mumkin bo`ladi. Jadval ustun bo`ylab harflar bilan belgilanadi, satrlar bo`ylab esa sonlar bilan belgilanadi. Elektron jadvallar jadval elementlarini berilgan formulalar orqali hisoblaydi. Jadvalda berilgan qiymatlar asosida har-xil grafik, diogramma yoki gistogrammalar chizish mumkin. Tayyor jadvallar asosida avtomatik ravishda yangi jadvallar tuzish mumkin buladi. Umuman elektron jadvallarning ma`lumotlarni qayta ishlash imkoniyatlari juda ko`pdir-faqatgina ulardan foydalana bilish zarurdir.
Ma`lumotlar bazasini boshqarish. Bu sistema katta xajmli axborotlar massivini boshqarish imkonini beradi. Bu turdagi eng oddiy sistema bir o`lchovli axborotlarni kompyuterda qayta ishlash imkonini beradi. Ular ma`lumotlarni kiritishni, izlashni, yozuvlarni saralashni, hisobotlarni tuzishni va saqlashni ta`minlaydi. Bunday boshqarish sistemalari bilan malakasi bo`lmagan mutaxassislar ham xech qiyinchiliklarsiz ishlashi mumkindir. Chunki bundagi har bir harakat menyu va muloqot vositalari orqali amalga oshiriladi. Bunday ma`lumotlar bazasini boshqarish sistemalariga quyidagilarni misol qilib keltirish mumkin. PC-FILE, REFLEX.
Ammo ko`pincha turli ko`rinishdagi jarayonlar va ularga mos axborot massivlari qatnashgan masalalarni echish zaruriyati tug`iladi. Bunday xolatlarda foydalanuvchiga qulay bo`lgan va juda oddiy qayta ishlovchi maxsus axborotlar sistemasi talab etiladi.
Bunday masalalarni echish uchun juda murakkab axborotlar bazasini boshqarish sistemalari ishlatiladi. Bularga quyidagilarni misol qilib ko`rsatish mumkin. DBASE, FOXPRO.
Grafik redaktorlari: Grafik redaktorlari komp`yuter ekranida kartinalarni, tasvirlarni yaratish va ularni taxrirlash imkonini beradi. Foydalanuvchiga chiziqlar, egri chiziqlar har xil figuralar chizish, ekran maydonini bo`yash va turli shriftlarda yozuvlar yozish imkonini beradi. Кo`pgina redaktorlar skanerlar orqali olingan tasvirlarni qayta ishlash imkonini beradi.
Ishchi va ilmiy grafika sistemalari. Кompyuter ekranida turli ma`lumotlarga bogliq grafiklar chizish imkonini beradi. Bu sistemalar turli grafiklarni (diogramma, gistogramma) ekranga va pechat qilish qurilmasiga chiqaradi.

Iqtisod va buxgalteriya masalalarini echishga qaratilgan dasturlar sistemali dasturchilar tomonidan tuzilgan bo`lib, ular o`z ko`rsatmalar ro`yxatiga egadir. Foydalanuvchilar ko`rsatmalarni o`rgangan xolda mazkur dasturlarda o`zlari uchun zarur bo`lgan masalalarni echadilar. Ularga quyidagi dasturlarni misol qilib keltarish mumkin. PER, 1-C-BUXGALTERIYA. Bu dasturlar bilan yuqori kursda o`tiladigan Informasion texnologiyalar fanida yaqindan tanishasizlar.

Sistemali dasturlar turlari juda ham ko`pdir.Ularning eng asosiylari bilan tanishib chiqamiz.
Operasion sistema. Sistemali dasturlar ichida eng asosiy o`rinni kompyuterni zagruzka qiluvchi(ishga tayyorlovchi) dastur -operasion sistema tashkil etadi. U foydalanuvchi va kompyuter o`rtasidagi muloqotni, kompyuterni boshqarishni, boshqa dasturlarni ishga tushirishni va qurilmalarning o`zaro aloqasini amalga oshiradi. Operasion sistema foydalanuvchilarga va amaliy dasturlarga kompyuter qurilmasi bilan aloqasini taminlaydi. Umuman operasion sistemaning asosiy vazifasi foydalanuvchini uning bajarishi va umuman bilishi ham kerak bo`lmagan murakkab ishlardan xalos etish va kompyuter bilan muloqotda qulayliklar yaratishdir. IBM PS tipidagi kompyuterlarda asosan MS DOS sistemasi ishlatiladi.