Kompyuter tomografiya

KT rivojlanish tarixi:

1. 
   1895 yil 8 noyabr-Vilgelim Rentgen tomonidan rentgen nurlari kashf etildi.
   
2. 
   1896 yil 13 yanvar-Bergmanlik ikki vrach 1-marta rentgen apparatini amaliyotda qo’lladi.
   
3. 
   1946 yil yadro magnit rezonans (YaMR) hodisasi kashf etildi.
   
4. 
   1963-1964 yil N. Kormak rentgen tomografiya haqida ilk ma’lumotlarni o’zining 2 ta ishida chop etdi.
   
5. 
   1972 yil Damadyan inson tanasini YaMR orqali skaner qilishni taklif qildi.
   
6. 
   1972 yil Lauterbur1-marta YaMR su’ratini oldi.
   
7. 
   1972 yil radiolog G. Xaunsfild klinika sharoitida 1-marta KT sini ishga tushirdi.
   

Birinchi KT Angliyaning «EMI»firmasi injinerlari bilan hamkorlikda ishlab chiqilgan bo’lib, u EMI- skaner deb nomlandi.

G. Xaunsfild bu apparatining tarkibiy qismi sifatida fotoelektr kuchaytirgichli detektordan foydalangan. Yagona manba trubka shu detektorga mahkamlangan. Bu qurilma orqali ,bitta tomogramma yozib olish jarayoni 4÷20 daqiqani tashkil qilgan.

Yaratilgan bu qurilma KT ning I avlodiga mansub bo’lib, u faqatgina bosh miyani tekshirish uchun qo’llanilgan.I avlod KT lari faqatgina harakatlanmaydigan a’zolarni tekshirish qobilyatiga ega bulgan.Qurilmalarning tuzilishi soddaroq bulganligi uchun tekshirish jarayoni ham birmuncha ko’proq vaqt talab qilgan. Ularning tomografiya qilish maydoni ham kichikroq bo’lib, diametri 24 sm ni tashkil qilgan.

II avlod KT lariga 1974 yilda asos solindi. Bu qurilmalar I avlod qurilmalaridan farqli ravishda bir necha detektorlardan tashkil topgan bo’lib,ularga nisbatan ancha tez ishlagan. I avlod qurilmalarida trubka-detektor harakatlanmasa,bu qurilmalarda esa trubka-detektorning og’ish burchagi 3*÷10*ni tashkil qilgan. Patsientning nurlanish darajasi kamaytirilib, tomogramma su’ratining sifati oshirilgan. Bitta tomogramma olish uchun 20÷60 daqiqa vaqt sarflangan.

III avlod KT lari 1976-1977 yillardan boshlab chiqa boshlagan. Bu qurilmalar inson tanasining xohlagan sathdagi su’ratini olishga imkon yaratdi. Trubka-detektor sistemasining aylanish burchagi 360*ni tashkil qilgan. Tekshirish maydoni ham kattalashib, uning diametri 50÷70 sm ga etgan. III avlod KT lari ichki organlarni ham tekshirish imkoniyatiga ega bulgan. Bitta tomogramma olish uchun ketadigan vaqt ham qisqarib, u 3÷5 daqiqani tashkil qilgan.

IV avlod KT lariga 1979 yilda asos solindi. Bu qurilmalarda detektorlar soni 1100÷1200 ta bo’lib, ular halqada joylashtirilgan. Bu erda detektorlar aylanmaydi, faqatgina rentgen trubka harakatlanadi. Rentgen trubkaning 360*ga aylanishi natijasida tomogramma olish uchun ketadigan vaqt 1÷1,5 daqiqagacha kamaytirildi.

1986 yildan boshlab esa yuqori sifatli apparat tuzilishga ega bulgan V avlod KT lari chiqarila boshladi. Bu qurilmalar «Imatron» firmasi tomonidan ishlab chiqilgan bo’lib,ular aniq, real vaqt masishtabida ishlaydi.

KT-apparati kombinatsiyalashgan rentgen qurilma va kompyuterdan iborat. Rentgen qurilma bemorni har xil burchaklarda su’ratga olib, kompyu’terga uzatadi va KT tasviri paydo buladi. Tomografik qo’yidagi kombinatsiyalarda olinishi mumkin (2.45-rasm)

1. 
   Harakatsiz ob’ekt va harakatchan manba va nur qabul qilgich (rentgenologik plyonka, selenli plastinka, kristall detector).
   
2. 
   Harakatsiz nurlanish manbai va harakatchan ob’ekt va nurlanish qabul qilgich.
   
3. 
   Harakatsiz nur qabul qilgich va harakatchan ob’ekt va nurlanish manbai.
   

KT da kerakli tasvirni hosil qilish uchun kerakli darajada nur tutami kengligini hosil qilinishi lozim, so’ngra ob’ekt rentgen nurlari tutami bilan skanerlanadi. Bu jarayon harakatsiz patsient boshi atrofidan detektor harakatlanishi bilan amalga oshiriladi (2.45,2.46 va 2.47- rasmlarga qarang).

Nurlanishning o’zgarishi va uning susayishi raqamli shakldagi natijalarning o’zgarishiga qarab aniqlanadi. Tomogrammadagi tanlangan qatlamga (2.45-rasm) tegishli barcha o’zgarishlar kompyuter tomonidan sintez qilinadi va videomonitor ekranida tekshirilayotgan qatlam su’rati hosil qilinadi (2.48-rasm)