Kompyuter tizimlari

C	R	S	Qt	Qt+1
Izoh
0	*	*	0	0	Axborotni saqlash
0	*	*	1	1
1	0	0	0	0	Axborotni saqlash
1	0	0	1	1
1	0	1	0	1	1-ni o’rnatish S=1
1	0	1	1	1
1	1	0	0	0	0-ni o’rnatish R=1
1	1	0	1	0
1	1	1	0	*	Ta’qiqlangan kombinatisya
1	1	1	1	*

Ikki taktli sinxron RS trigger. Bir taktli triggerlarning ishonchli ishlashi uchun unga informasiyani yozishdan oldin uning tarkibidagi ikkilik kod boshqa triggerga uzatilgan bo’lishi kerak. Buning uchun bir-biriga sinxronnika bo’yicha qarama-qarshi bo’lgan ikkita sinxron RS triggerdan iborat bo’lgan ikki taktli sinxron RS trigger qo’llaniladi.
Ikki taktli sinxron RS triggerning funksional sxemasi quyidagi ko’rinishga ega:

4-rasm.Ikki taktli sinxron RS triggerning funksional sxemasi.

Sxema ikkita bir taktli RS triggerlardan tashkil topgan. Triggerning kirish yo’liga S=1 signal berilganda informasiya, ya’niy ikkilik kod (0 yoki 1) birinchi triggerga yoziladi. Ikkinchi trigger esa o’z holatini o’zgartirmaydi.

S=0 bo’lganda birinchi trigger informasiyani saqlash rejimiga o’tadi. Ikkinchi trigger esa birinchi triggerning qiymatini qabul qiladi. Chunki, S=0 signal pastki invertordan o’tib, S=1 qiymatga ega bo’ladi va ikkinchi triggerga birinchi triggerning qiymatini qabul qilishga ruxsat beradi.


Nazorat savollari.

1. 
   Bistabil ishlash prinsipini nimaga asoslangan
   
2. 
   Ketma-ket sxemalarni sintez qilish usullari.
   
3. 
   Asinxron RS-trigger ishlash prinsipini nimaga asoslangan.
   
4. 
   Sinxron RS-trigger ishlash prinsipini nimaga asoslangan.
   
5. 
   RS triggerlar shartli belgisi.
   
6. 
   RS trigger funktsional sxemasi.
   

8-MAVZU: TRIGGER VA ULARNING TURLARI
Reja:
1. Trigger haqida umumiy tushunchalar
2. D-triggerlarning shartli belgilanishi va sxemasi
3. T-triggerlarning va ularning ishlash prinsipi
4. JK-triggerlar va ularning ishlash prinsipi
Tayanch so’z va iboralar: Ketma-ket mantiqiy qurilmalar, D-trigger, T-trigger, JK-trigger, O‘chirish va tashlab yuborishli kirishlar.
Trigger haqida umumiy tushunchalar
Yuqorida koʻrib oʻtilgan barcha raqamli mantiq kombinatsion sxemalarda tuzilgan edi. Ularda chiqishdagi signal kirishning joriy (hozirgi) holati bilan aniqlanadi. Bu sxemalarda «xotira» mavjud emas. Agar kombinatsion sxemalarga xotira kiritilsa, u holda, ularning yordamida hisoblagichlar, arifmetik registrlar va boshqa «aqlli» sxemalarni hosil qilish mumkin. Bunda ular bir funksiyani bajarib boʻlgach, keyingisiga oʻtadi. Bunday sxemalarning asosiy tuguni boʻlib trigger hisoblanadi.
ME va triggerlardan tuzilgan sxemalar, ya’ni ketma-ketli sxemalar kirish signalarining hozirgi holati boʻyicha yoki ularning avvalgi holatini bilgan holda kombinatsion funksiya shakllantirishi mumkin. Demak, hodisalarni roʻy berish ketma-ketligidan kelib chiqqan holda, kirishda bir hil oʻzgaruvchili signal boʻlgan holatda bunday sxemalarning chiqishidagi signal turlicha boʻlishi mumkin. Shuning uchun sxemalarni loyihalashtirish va tahlil qilishda hodisalarni roʻy berish ketma-ketligini ajratib olish muhim hisoblanadi. Raqamli tizimlarning, birinchi navbatda EHMning kuchi shunda-ki, bir holatdan ikkichisiga bir necha marta oʻtishlar ketma-ketligini berilgan tartibda amalga oshirish imkoniga ega.
Ixtiyoriy ketma-ketlikdagi qurilma triggerli qurilma yoki raqamli avtomat deb ataladi. Raqamli avtomat umumiy holda n ta triggerdan tashkil topgan. Raqamli avtomat holati n – razryadli ikkilik soʻzdan iborat boʻlib, uning har bir razryadi mos triggerning chiqish signali holati bilan belgilanadi. Demak, raqamli avtomat holatini 2ⁿ kodli toʻplam ifodalaydi.
Triggerlar – ikkita turgʻun holatli chiqishga ega boʻlgan qurilma boʻlib, u elementar xotira yacheykasi (bistabil yacheyka) va boshqaruv sxemasiga ega. Boshqaruv sxemasi bevosita elementar xotira yacheykasi kirishiga kelib tushayotgan ma’lumotni signallar kombinatsiyasiga oʻzgartiradi.
Trigger ta’rifiga mos keluvchi raqamli avtomatning umumlashtirilgan tuzilma sxemasi 1-rasmda keltirilgan.
Raqamli avtomat kirishida doim toʻrt guruhga mansub turli signal ishlaydi: x_i – kirish signallari, z_i – chiqish signallari, y_i , Q_i – sxemada ma’lumot holatini oʻrnatilganligini aks ettiruvchi ikkilamchi oʻzgaruvchilar. Ikkilamchi oʻzgaruvchilar ketma-ketli sxemalarning avvalgi holatlari haqidagi ma’lumotni saqlash qobiliyatini aks ettiradi. Ikkilamchi oʻzgaruvchilarga y_i oʻzgaruvchilari va yangi oʻrnatilgan (oʻzgargan) Q_i holatlari oraliqida kechikish hos boʻladi. Shuning hisobiga sxemada kechikish bloki mavjud.

1-rasm. Ketma-ketli qurilma (raqamli avtomat) blok-sxemasi.
Ketma-ketli sxemalarda ikkilamchi oʻzgaruvchilar teskari aloqa vazifasini bajaradilar. Raqamli avtomat turgʻun ishlashi uchun (sinxron raqamli qurilmalarda vaqt boʻyicha kechikish mavjudligi tufayli) faqat C kirishga sinxrosignal berilgandan keyingina y_i va Q_i qiymatlari oʻzgarishi mumkin.
Agar foydalanuvchini triggerli tizimlarda mavjud funksiyalar qoniqtirmasa, ya’ni maxsus funksiyalarga ega boʻlgan raqamli avtomat talab etilsa, u holda, bunday sxemalarni loyihalashtirish uchun quyidagi uslubdan foydalanish qulay:
1. Talab etilayotgan holatlar hajmi va uning tizimidagi talab etilayotgan xotira hajmi aniqlanadi. Bu vaqtda tizimning n triggeri uchun 2ⁿ holat mavjud.
2. Sxemaning soʻz yordamidagi ishlash prinsipi asosida holatlar (haqiqiylik) jadvali yoki oʻtishlar grafi tuziladi.
3. Trigger turi tanlanadi.
4. Avtomatning ishlash algoritmi va oʻtishlar jadvalidan foydalanib, kengaytirilgan haqiqiylik jadvali tuziladi.
5. Kengaytirilgan haqiqiylik jadvalidan foydalanib avtomatning kombinatsion tizimini ifodalovchi MAF minimizatsiyalanadi.
6. Olingan MAF asosida raqamli avtomat mantiqiy sxemasi tuziladi.