Kompyuter lingvistikasining rivojlanish bosqichlari

ASR -Automatic Speech Recognition);

matndan faktlarni avtomatik ajratib olish (inglizcha fact extraction, text mining).

Kompyuter lingvistikasida qo‘llaniladigan va yaratiladigan lingvistik vositalarni shartli ravishda ikki qismga bo‘lish mumkin: deklarativ hamda protsedura qismlari. Deklarativ qismga til va nutq birliklari lug‘ati, grammatik ma’lumotnomalar, matnlar korpusi kabilarni kiritish mumkin. Prot­sedura qismi esa yuqoridagi lingvistik ta’minot bazasini boshqarish vositalarini (algoritmlar tuzish, dasturlar yaratish, kompyuter analizi va sintezi kabilar) o‘z ichiga oladi.

O‘zbek tili materiallari bo‘yicha kompyuter lingvistikasiga oid tadqiqot olib borgan olimlar sifatida H.Arziqulov, S.Rizayev, S.Muhamedov, A.Po‘latov, S.Muhamedova, N.Jo‘rayevalarni ko‘rsatish mumkin. Olimlar asosan statistik tahlil, algoritmlash, o‘zbek tilining aksiomatik nazariyasi, fe’llarning kompyuter analizi va sintezi kabi yo‘nalishlar bo‘yicha izlanishlar-ni amalga oshirganlar. O‘zbek tilshunosligidagi kompyuter lingvistikasining boshqa yo‘nalishlari esa o‘z tadqiqotchilarini kutmoqda. Shunga ko‘ra, bugungi kunda o‘zbek tilshunosligining kompyuter bilan bog‘liq holda hal etilishi lozim bo‘lgan quyidagi vazifalarni ta’kidlab ko‘rsatish mumkin:

• 
  O‘zbek tilining kompyuter uslubini yaratish.
  
• 
  Axborot matnlaridagi qoliplilik, qisqalik standartlarini ishlab chi­qish.
  
• 
  Kompyuter izohli va tarjima lug‘atlarini yaratish.
  
• 
  O‘zbek tili va adabiyoti darsliklarining elektron versiyalarini ishlab chiqish.
  
• 
  Kompyuterda inglizcha-o‘zbekcha tarjima dasturlarini ishlab chiqish.
  
• 
  Kompyuterdagi matnlarni avtomatik tahrirlash dasturlarini yaratish.
  
• 
  O‘zbek tili grammatikasining kompyuter modelini yaratish.
  
• 
  «Inglizcha-o‘zbekcha tarjimon» kompyuter dasturini ishlab chiqish.
  
• 
  O‘zbek tilidagi matnlarni tahrirlash dasturlarini yaratish.
  
• 
  O‘zbek tilidagi «Windows» operatsion tizimini yaratish.
  
• 
  Inglizcha-o‘zbekcha, o‘zbekcha-inglizcha kompyuter lug‘atlarini ishlab chiqish.
  

Fanlar hamisha o‘zaro uzviy bog‘liqlik va hamkorlikda ish ko‘radi, ular bir-birisiz yashay olmaydi. Jumladan, kompyuter lingvistikasi fani ham bundan mustasno emas. Kompyuter lingvistikasi mantiq, informatika, statistika, semiotika, kibernetika, ehtimollar nazariyasi kabi turli fan sohalari bilan o‘zaro aloqadorlikda ish ko‘radi.

1^ Jurafsky D., Martin J.H. Speech and Language Processing. - New Jersey, 2000.