Kompyuter lingvistikasining asosiy yo’nalishlari reja

Kompyuter lingvistikasi - matematik lingvistikaning mantiqiy davomi bo‘lib, u amaliy tilshunoslikning eng muhim qismini tashkil etadi. Kompyuter lingvistikasi 1954-yil AQSHda Jorjtaun universitetida mashina tarjimasi bo‘yicha dunyoda o‘tkazilgan birinchi tajriba asnosida yo‘nalish sifatida shakllana boshladi, 1960- yilga kelib mustaqil fan sifatida shakllandi. Kompyuter lingvistikasi inglizcha «com­putational linguistics» so‘zining kalkasidir. XX asrning 80-yillariga qadar bu fan turlicha nomlar bilan atalgan: hisoblash lingvistikasi, matematik lingvistika, kvanti­tativ lingvistika, injener lingvistikasi kabi. Mazkur fanning asosiy maqsadi lingvistik masalalarni yechishning kompyuter dasturlarini ishlab chiqish, inson va mashina (kompyuter) muloqotini optimallashtirish, tabiiy tilni qayta ishlash (Natural Lan­guage Processing)dir.
Matematik lingvistika - XX asrning 50-yillarida (1952-yilda) yuzaga kelgan amaliy tilshunoslikning alohida yo‘nalishi bo‘lib, unda tabiiy tillarning matema­tik modellarini (bunday formallashgan til metatil deb ataladi) ishlab chiqish, xusu- san, sun’iy tillarni yaratish algoritmini tuzish bilan shug‘ullanuvchi fandir. Bu fanning shakllanishida Kopengagen struktural tilshunoslik maktabi (glossematika)ning asoschisi Lui Yelmslevning g‘oyalari o‘ziga xos «turtki» vazi- fasini o‘tagan. U hatto til hosidalarini matematik bayonda tushuntiradigan fan­ning nomini ham taklif etgan. Olimning fikricha, bu fan «til algebrasi» («lingvistik algebra») deb atalishi lozim edi. Amerikalik tilshunos Noam Chomskiyning for­mal grammatika, transformatsion grammatika haqidagi qarashlari bevosita mate­matik lingvistikaning alohida yo‘nalish sifatida yuzaga kelishiga sabab bo‘lgan.
Mashina ijodi - san’at asarlarini avtomatik tarzda yaratish jarayoni. Bugungi kunda ijodni to‘la modellashtirishga erishilgani yo‘q, lekin bu sohada sezilarli yutuqlar qo‘lga kiritilgan. Jumladan, kompyuter yordamida musiqalar yaratili- shi, treker-dasturlar, sintezatorlar, sekvensorlar yordamida bir turdagi melodiya- lar va tovushlar generatsiyasi oqibatida elektron musiqalarning yaratilishi, matn­ning avtomatik generatsiyasi yordamida she’rlar, ertaklar - umuman matnlar yaratilishi, rasmlar generatsiyasi va kompyuter grafikasi yordamida kino va o‘yinlarning yaratilayotganligi (ayniqsa, strategiya va harbiy manyovrlarga asos­langan kompyuter o‘yinlari) kabilar mashina ijodiga misol bo‘la oladi.