Kompyuter lingvistikasi

O‘zbek morfologisini modellashtirish. Morfemalarni biriktirish mexanizmini tavsiflash

Turkiy so‘zlarni morfemalarning chiziqli tartiblangan ketma-ketliginidan iborat deb qarash mumkin.

Ammo bunday tasvirlash barcha hollarda o‘rinli deb bo‘lmaydi, chunki iterativ affikslar deb ataluvchi va bir so‘z tarkibida bir necha bor uchrashi mumkin bo‘lgan morfemalar chiziqli tartibni buzishi mumkin. Masalan, uy+Ø+da+gi+lar+imiz+niki –

{OCH}+{SON}+{ITER}+{SON}+{EGA}+{ITER}

Morfemalarni biriktirish mexanizmini graf shaklida tasvirlaymiz. Grafning tugunlari morfemalar sinflarini ifodalaydilar va ular orasida ma’lum bir turdagi munosabatlar mavjud.

(1-rasm)




So‘z yasovchi qo‘shimcha modeli.

Y uqoridagi jadvalda eng asosiy va faol so‘z yasovchi qo‘shimchalar keltirilgan. Bundan keyingi qismlarda so‘z yasovchi qo‘shimcha so‘zini SYQ tarzida ishlatamiz.

Ot yasovchi qo‘shimchalar ichida -chi qo‘shimchasi eng faolidir. Bu qo‘shimcha shaxsni bildiruvchi otlar yasaydi. Qanday otlarga qo‘shilganda qanday ma’no ifodalashi keyingi paragrifda to‘la yoritiladi. Hozir esa bu qo‘shimchalarni berilgan so‘zdan ajratib olish qism dasturini tahliliga o‘tamiz. Kiritilgan so‘zdan tub o‘zakni ajratib olganimizdan so‘ng navbatgadi ish agar qo‘shimcha bo‘lsa uni aniqlashdan iborat.

Masalan , suvchilar so‘zini o‘zak va qo‘shimchalarga ajratsak, algoritmimiz birinchi suv so‘zini ajratib oladi va suv ni o‘chiradi. Endi -chilar qoldi, so‘ngra -chi ni ajratadi , keyin -larni.Xullas ot so‘z turkumiga kiradigan va bazaga kiritilgan so‘zlarni qo‘shimcha va o‘zaklarga ajratib so‘ngra ularni qo‘shila olish olmasliklarini aniqlab ,agar qo‘shila olsa ichki ma’nosini chiqaradi.