Kompyuter (hisoblash) tarmog’i

Tarmoq qurilmalari va kommunikasiya vositalari.
Modеmni ishlashini umumiy prinsiplari.Uni o’rnatish va sozlash.
Modеm qurilmasini vazifalari.
Hozirda kompyutеrlar o`rtasida tеlеfon liniyasi yordamida aloqa o`rnatilagan. Bu aloqani o`rnatish uchun maxsus qurilma talab qilinadi. Bu qurilmaning vazifasi tеlеfon liniyasi orqali olingan signalni raqamli signalga aylantirish, kirishda esa tеskari opеrasiyani amalga oshirishdan iborat. Dеmak u modulyasiya va dеmodulyasiya opеrasiyalarini bajarishi kеrak. SHuning uchun qurilma Modem nomini olgan.

Modеmni vazifasi kompyutеrdan kеlgan “0” va “1” lardan iborat raqamli signalni akustik diapazondagi elеkr tеbranishiga aylantirib uzatish va tеskari opеrasiyani bajarishdir.

Modеm akustik kanalni past va yuqori chastotali polosalarga bo`ladi. Past chastotali polosa informasiya uzatish, yuqori chastotali polosa informasiyani qabul qilishga qo`llaniladi.

Informasiyalarni kodlashtirishni ko`p yo’llari mavjud. Ulardan kеng tarqalgani FKS (Frequency Shift Keying) mеtodi. U 300 bod (1 bod=1 bit/c) tеzlikda informasiya uzatilishiga mo`ljallangan.

PSK (Phase Shift Keying) yetarli katta tеzlikda ishlovchi modеmlari uchun, informasiya uzatish tеzligi 2400 bodgacha.

FSK to`rta ajratilgan chastotalarni qo`llaydi. Informasiya uzatishda 1070 Gs chastotali signalni “nol” dеb, 1270 Gs li signalni logik “bir” dеb tushiniladi. Qabul qilishda esa nolga 2025 Gs, birga 2225 Gs chastotali signallar mos kеladi. RSK esa ikkita chastotani ishlatadi: Informasiya uzatish 2400 Gs, qabul qilish uchun 1200 Gs. Informasiya ikki bitdan uzatiladi, bu yerda kodlash faza surilishi bilan amalga oshiriladi. 0 gradus “00” uchun, 90 gradus “01”, 180 gradus “10”, 270 gradus “11” larni bеlgilaydi.

Bulardan tashkari boshqa modullashlar xam bor. Modеm tashqi yoki ichki bo`lishi mumkin. Tashqi modеmni bitta kabеli tеlеfon liniyasiga, ikkinchi kabеli esa kompyutеrni standart com portiga ulanadi.

Ichki modеm esa oddiy platadan iborat bo`lib umumiy shinaga ulanadi.

Modеmni tashkil etgan qurilmalar.
Modеm kontrollyori kichik maxsus kompyutеr bo`lib, tipi SC 1107 yoki SC 1108. U 8 razryadli arifmеtik-logik qurilma, 8 Kbayt doimiy xotira, 128 baytli opеrativ xotira, taymеr, buyruq rеgistri, to’xtalish kontrollyori, kiritish va chiqarish portlariga ega.

Eng ko`p tarqalgan modеmlardan biri HAYES bo`lib, ishlab chiqargan firma nomi bilan yuritiladi. Bu modеmlar AT (Attention) buyruqlarni qo`llaydi. AT komandalari boshqa modеmlarga xam mos kеluvchi xisoblanib, ko`p sondagi buyruqlarni o`z ichiga oladi.

Modеmda qo`llanilayotgan buyruqlar boshqa modеmlarga mos kеlishidan tashqari, tеlеfon liniyasida uzatilayotgan informasiya kodi (signali) biror xalqaro standartga mos kеlishi kеrak. Bunday standart MK KTT (xalqaro tеlеgraf va tеlеfon konsultativ komitеti) CCITT(Comit Consultariv International Telegraphique at Telephonique) rеkomеn-dasiyasidir. AQSH va Kanadada yuqoridagi singari standart bo`lib uni nomi Bell. Uni SSITT dan farqi faqat logikdir.

Informasiya almashinuvi 2400 bod gacha modеmlar, standartga mos kеluvchilari erkin informasiya almashadi. Tеzligi 2400 boddan ortiq bo`lgan modеmlarda standartdan chеtlanishlari mavjud bo`ladi. Bu chеtlanishlar maxsus ilova protokolda kеltiriladi.

Kеng tarqalgan va arzon modеllarga misol o`ilib Sport, Worldport, Courierlarni kеltirish mumkin. Ularni ishlash tеzligi 9600 dan 21600 bod gacha. Bundan tashkari ZyXEL firmasi modеmlari xam kеng tarqalgan. U o`zini protokoliga ega bo`lib, informasiya almashinuv tеzligi 19200 bod.

Kеng tarqalmagan, qimmat, lеkin kuchli, turg’un signalli, ximoya filtrlarni xam e’tiborga olmaydigan Tеlеbit firmasi modеmlari TraiBlazer xam mavjud.

1.3. Modem platari.
Barcha zamonaviy modemlar o‘xshash funksional sxemalarga ega bo‘lib, bu sxemalar asosiy protsessor, signal protsessori, operativ xotiralovchi qurilma, doimiy xotiralovchi qurilma, modulyatorlar, demodulyar sim bilan muvofiqlashtirish sxemasi va dinamikdan tashkil topgan.

Asosiy protsessor odatda ichiga o‘rnatilgan mikrokompyuter bo‘lib, buyruqlarni qabul qilish va bajarish, ma`lumotlarni buferlash va ishlab chiqish- kodlash, kodni ochish, siqish, cho‘zish va xokozolarni bajarish, shuningdek signalli protsessorni boshqarish uchun javob beradi. Ko‘pchilik modemlarga tipik mikrosxemalar to‘plami asosida ixtisoslangan protsessorlar ba`zilarida esa umumiy vazifali protsessorlar va modulyator/ demoduliyatsiya bilan chastota yo‘nalishlarini ajratish, aks-sadoni yo‘qotyish va hokozolar bilan shug‘ullanadi. Bunday protsessorlar sifatida modulyatsiyaning aniq usullari va protokollariga yo‘naltirilgan ixtisoslangan protsessorlar, yoki keyinchalik ish algoritmini to‘ldirish yoki o‘zgartirish imkonini beruvchi, almashtiruvchi mikrodasturlar unversial protsessorlar ishlatiladi. Modemning tipi va murakkabligiga bog‘liq ravishda asosiy intellektual yuklama DSP yoki modulyator/demulyator zimmasiga tushadi. Past tezlikli modemlarda asosiy ishni modulyator/demulyator, tezkor modemlarda esa DSP bajaradi.

DXQ da asosiy va signal prosesorlari uchun dasturlar saqlanadi. DXQ bir marta dasturlanuvchi, ultrabinafsha o‘chirish bilan qayta dasturlanuvchi, qayta elektrik dasturlanuvchi bo‘lishi mumkin. DXQ ning keyingi tipi xatoliklarni tuzatib borishi yoki yangi imkoniyatlar paydo bo‘lishi bilan choklarni tezkor o‘zgartirishga imkon beradi.

OXQ asosiy va signal prosesorlari ishida vaqtincha xotira sifatida foydalaniladi. OXQ da parametrlar to‘plami ham saqlanadi.

NVRAM da modem parametrlari saqlangan to‘plamlari saqlanib, ulardan biri har bir ulanish yoki tashlab yuborishda joriy to‘plamga yuklanadi. Odatda, ikkita saqlangan to‘plam- asosiy va qo‘shimcha to‘plam mavjud bo‘ladi. Boshqa ko‘rsatma bo‘lmaganda initsiallash uchun asosiy to‘plam ishlatiladi, lekin qo‘shimcha to‘plamga ulanish imkoniyati ham bor.

Liniya bilan muvofiqlashtirish sxemasi signalni uzatish uchun ajratuvchi transformator qo‘ng‘iroq signalini topish uchun optojuftlik, liniyaga ulanish va nomerni terish relesi, shuningdek liniyaga yuklama yaratish va kuchlanish ortib ketishidan himoya elementlarini oziga oladi.

Rele o‘rniga tovushsiz elektron kalitlar qo‘llanilishi mumkin. Ba`zi liniyalarning kuchlanilishi nazorat qilish uchun qo‘shimcha optojuftliklar qo‘llaniladi. Liniyaga ulanish va nomerni berish bitta kalit yordamida va alohida kalitlar bilan ham bajarilishi mumkin.

Dinamikga uning eshitish holatini tovushli nazorat qilish uchun liniyadan kuchaytirilgan signal chiqariladi. Dinamik nomerni terish va ulash vaqtiga butun ulanish vaqtiga ulanilishi mumkin, shuningdek batomom uzib quyilishi ham mumkin.

Tashqi modemlar, qo‘shimcha tok manbasining bitta o‘zgaruvchili kuchlanishdan ta`minot kuchlanishini shakllashtirish sxemasini o‘z ichiga oladi. Bundan tashqari tashqi modemlar DTE bilan aloqa uchun interfeys zanjirlarini o‘z ichiga oladi.

0. 
   Modemlarda foydalaniladiganlarni modulyatsiyalash usullari.
   

Chastotani modulyastilash CHM(Frequency Shift Keying - FSK) da elemenlar eltuvchi signalning turli chastotalarda uziladi. Bu modulyatsiylashning eng ishonchli va to‘sqinlarga bardoshli usuli bo‘lib, biroq eng past tezlikdadir.

Nisbiy fazoviy modulyatsiyalashda, OFM da axborotni eltuvchi signal fazasini siljitish yo‘li bilan uzatiladi.

Kvadraturali- amplitudali modulyatsiyalash KAM da signal amplitudasi va fazasi o‘zgarishini qo‘shib olib boradi. Bu moduliyatsiyalash turning, kvadratura deb atalishining sababi, signal bir-biriga nisbatan kvadratli munosabatda bo‘lgan sinusoidal va konusoidal tashkil etuvchilarning yig‘indisi bilan tasvirlanishidadir. Ko‘p pozitsiyali modulliytsiyalashda to‘sqinga bardoshlilik turg‘unligini oshirish uchun axborotni oldindan kodlash qo‘llaniladi. Kodlanmaganda moduliatsiyalashning har bir keyingi pozitsiyasining paydo bo‘lish extimoli tengdir va pozitsiyalar soni ortganda esa demoduliyatsiyalash xatosining ehtimolligi ko‘zga-ko‘rinarli ortadi..

Kodlash axborot oqimining statistik xossalarni shunday o‘zgartiradiki, har-bir pozitsiyaning paydo bo‘lishi ehtimolligi oldingi tarixiga bog‘liq bo‘lib u demodulyatorga eng ishonchli qarorlar qabul qilishiga imkon beradi. Bunday kodlash usullari o‘rama usullar yoki Tlerlis Encoding deb ataladi.
1.5.Uzatish protokollari standartlari va normalari.
Foydalaniladigan ko‘pchilik protokollar Xalqaro Aloqa Ittifoqi tomonidan standartlashtirilgan bo‘lib bu tashkilot ilgari Telegrafiya va Telefoniya buyicha Xalqaro maslahat qo‘mitasi MKKTTT deb nomlanar edi. ITU ning telefon aloqasiga oid bo‘limi ITU-T bilan belgilanadi.

ITU-T ning telefon liniyalari buyicha ma`lumotlarni uzatish sohasidagi tavsiyalari “V” bo‘limda, ma`lumotlarni uzatish tizimlarni qurish buticha umumiy tavsiyalari “X” bo‘limda jamlangan.

Moddiy aloqalar protokolidan quyidagilar eng ko‘p tarqalgan: Bell103J, V.21, Dupleksli simmetrik, 4M ni qo‘llashadi. Dupleksni tashkil etish uchun kanalning chastotalar yo‘nalishii ikkita qismkanal bo‘linadi, bunda quyisi ma`lumotlarni uzatish, yo‘qorigisi esa qabul qilish uchun xizmat qiladi.

Modulyatsiyalashda quyidagi chastotalar ishlatiladi:

• 
  Bell 103J
  

-quyi qism kanal 0-1070 Гц, 1-1270 Гц;

-yo‘qori qism kanal 0-2025 Гц, 1-2225 Гц;

• 
  V21
  

-quyi qism kanal 0-1180 Гц, 1-980 Гц,

-yo‘qori qism kanal 1-1850 Гц, 1-1650 Гц,

Chastotaning bir modulyasiyasodagi bitta bit uzatiladi ; Shunday qilib, modulyatsiyalash va uzatish tezliklari tengbo‘lib, ular 300 bod va bit/s ni tashkil etadi.

• 
  V.22 (ITUT) Dupleksli, simmetrik axborotni eltuvchi signal fazosini siljitish yo‘li bilan uzatadigan nisbiy fazoviy modulyatsiyalash NF ni (Differential Place Shift Keying -DPSK) eltuvchi chastotalar -1200 va 2400 Гц, modulyatsiya tezligi 1600bod. Protokol ikkita rejimga ega, ulardan birida bitta modulyatsiyada bitta bit, ikkinchisida esa ikkita bit (dibit) uzatiladi. Mos ravishda, fazoni 180 va 90 graduslarga nisbiy siljitish bilan birinchi holda ikkita, ikkinchi holda esa to‘rtta modulyatsiya pozitsiyasi bo‘ladi, uzatish tezligi esa 600 va 1200 bit/s ga teng. Protokolning amalga oshirilishi signalning chastotaviy va fazoviy harakteristikalarini to‘g‘rilaydigan ekvalayzer mavjud bo‘lishini nazarda tutadi .
  
• 
  V.22 bis (ITU-T) V.22 ni, bir pozitsiyalikni o‘chirib va bitta signalni moduliyatsiyalash uchun o‘n olti pozitsiyali kvadraturali amplitudali modulyatsiyalashni kiritish yo‘li bilan rivojlantirilgan. Shunga mos ravishda, uzatishning maksimal tezligi 2400 bit/s gacha yetkazilgan .
  
• 
  V.32 (ITU-T). O‘n olti pozitsiyali KAM va Trellis-kodlashdan foydalanadi, uzatish tezliklari 4800 va 9600 bit/s.
  
• 
  V.32 bis (ITU-T). V.32 ning uzatish tezligi 14400 bit/s bo‘lgan kengaytmasi, 7200 va 12000 bit/s oraliq tezliklari kiritilgan. Protokolga seans vaqtida liniya sifati o‘zgarishidagi tezlikni avtomatik o‘zgartirish protseduralarini qo‘llab-quvvatlash kiritilgan, biroq bir qator modemlarda bu tezlikni, boshlang‘ich tezlikka qaytmasdan, faqat pasaytirish ko‘zda tutilgan.
  
• 
  HST(US Robotics).Original holatga turg‘un nosimmetrik protokol bo‘lib, bir tomonga uzatish tezligi 16800 bit/s gacha, teskari kanalda esa tezlik 300 yoki 450 bit/s qilib tayinlangan. Protokol ma’lumotlar oqimining eng zich tomoniga avtomatik yo‘naltiriladi; taqqoslanadigan oqimlarda protokolning davriy “aylanishi ” (kengayishi) ro‘y beradi.
  
• 
  V.34(ITU-T). Oxirgi avlod protokoli, uzatish tezligi 28800 bit/s gacha, oraliq tezliklar 2400 diskretlik bilan 2400...26400 bit/s. ITU protokolining qabul qilinishi oldidan turli ishlab chiqaruvchilarning v.fast va V.FS protokollari mavjud edi. Modulyatsiyasi-qo’shimcha vaqtni kodlash bilan 256 pozitsiyani KAM, qaror bunda qabul qiluvchi oxirgi tomonda signalning ikki qo‘shni holati bo‘yicha qabul qilinadi.Bir modulyatsiyada uzatiladigan ma’lumotlar elementi o‘lchamining ortishi munosabati bilan “bod” tushunchasi o‘rniga “bir sekundda bir simvol” tushunchasi ishlatiladi, mazkur holda simvol o‘lchami 8 bitga yoki bir baytga teng. Shunga mos ravishda “simvolli tezlik” tushunchasi kiritilgan-2400, 2743, 2800, 3000, 3200, 3429 simv/s. So‘nggi ikki tezlik telefon traktini o‘tkazishning standart yo‘nalishiga sig‘maydi, biroq bir qator telefon liniyalari hozirda kerakli o‘tkazish qobilyatiga ega .
  
• 
  V.34 bis (ITU-T). V.34ning 31200 bit/s oraliq tezlik bilan 33600 bit/s tezlikkacha kengaytmasi.
  
• 
  V.90(ITU-T). Nosimmetrik, “yarim raqamni ” tezkor protokol, bir tomondagi uzatish tezligini 56 kbit/s ga ko‘tarish imkonini beradi,bu standartdan oldin x2(USR/3COM) va k56 flex (Rockwell/Lucent) protokollari mavjud edi. Mazkur protokollar guruxi, shuningdek, V.PCM va 56k nomlari bilan ma’lum. 56k protokollari faqat nosimmetrik liniyalarda amalga oshiriladi, bunda bir tomonda bevosita biriktirish bloki (“raqamli modem”) T1/E1, ISDN va boshqa raqamli kanalga ulash bilan o‘rnatiladi, ikkinchi tomonida esa V.90 ni qo‘llaydigan analogli modem o‘rnatiladi. Bunday ulanishda raqamli kanal tomonidan signal, masofaning katta qismida o‘zgarmas raqamli shaklda va faqat abonent komplektidan odatdagi modemgacha analogli shaklda uzatiladi. Axbotni raqamli analogli shaklda uzatiladi. Axborotni raqamli shakldan analogli shaklga o‘zgatirish, teskarisiga o‘zgartirishga qaraganda kamroq yo‘qotishlarda bajarilganligi uchun, raqamli kanalning chegaraviy o‘tkazish qobiliyati (64 kbit/s) faqat 56 kbit/s gacha (haqiqatda odatda 45-53 kbit/s) pasayadi. Teskari tomon uchun esa chegaraviy tezlik 33.6 kbit/s dir.
  

Tarmoq kartasi. Uni umumiy ishlash prinsipi. Tarmoq kartasini o’rnatish va sozlash.

Tarmoq kartasini o‘rnatish.

1. Kompyuterni tarmoqdan o‘chiring.

2. O‘rnatishga xalaqit beradigan simlarning hammasini tizimli blokdan ajrating.

3. Shaxsiy kompyuterning tizimli blokini oching. Zarur ulanish joyiga, mazkur holatda esa PCI ulanish joyiga, yo‘l oching.

4. Tizimli blokni plata o‘rnatishga tayyorlang. Himoya vositani olib tashlang.

5. Tarmoq kartasini slotga o‘rnating va oxirigacha bosing, lekin avval kartani to‘g‘ri o‘rnatganingizga amin bo‘ling.

6. Tizimli blokni yoping, zarur kabellarni va tokni ulang.

7. Shaxsiy kompyuter yoqilganida yangi jihozni o‘rnatish ustasi ishga tushishi kerak. Agar u ishga tushmasa, yangi jihozni boshqaruv paneli (jihoz o‘rnatish) orqali topishga harakat qilib ko‘ring.

Agar bu holda ham tarmoq kartasi topilmasa, uning to‘g‘ri ulanganligini yana tekshirib ko‘ring.

8. Shaxsiy kompyuter tarmoq kartasini topganidan so‘ng, uskunaning to‘g‘ri ishlashi uchun drayver dasturini o‘rnatish zarur.

Agar tarmoq kartasi Plug And Play jihozlari standartiga taalluqli bo‘lsa, unda drayver avtomatik tarzda o‘rnatiladi. Agar u mazkur standartga tegishli bo’lsa, jihozga ilova qilingan drayverli diskdan foydalaning yoki shaxsiy kompyuterning amallar tizimi taklif qiladigan uskunalar ro‘yxatidan o‘zingizga zarurini tanlab oling.

Tarmoq kartasi o‘rnatildi, endi uni tarmoq talablariga mos ravishda sozlash kerak bo‘ladi. Buning uchun tarmoqli ulanish xususiyatlarini ishga solamiz.

Zarur bayonnomalarning mavjudligini tekshiramiz va zarur bo‘lganda ularni qo‘shamiz.TCP\IP bayonnomasini sozlaymiz.
Shaxsiy kompyuterni identifikatsiyalaymiz.
Tarmoq kabеli. Kabеllarning turlari va ularga tavsiflar.

Tarmoq kabellari.
Kompyuterlar o‘rtasida aloqa liniyalari (yoki aloqa kanallari) bo‘yicha o‘tkaziladigan axborotlar almashuvi ma’lumotlarni uzatish muxiti deb nomlanadi. Qo‘shimcha kompyuter tarmoqlarida (ayniqsa lokalli) simli yoki kabeli aloqa kanallari ishlatiladi, garchi simsiz tarmoqlar ham bo‘lishi mumkin. Lokal tarmoqlarda axborot ko‘pincha ketma-ketlik kodida uzatiladi, ya’ni bit ketidan bit. Bunday uzatish parallel kod ishlatishga qaraganda sekinroq va murakkabroqdir.

Lekin bir narsani hisobga olish kerak, tezroq parallel uzatishda ulanadigan kabellar soni parallel kodining razryadlar soniga teng marotaba ko‘payadi (Masalan, 8 martta 8 razryadli kodda).

Tarmоq abonentlar orasidagi masofalar ancha katta bo‘lganda, kompyuter narxi bilan kabel narxi tengroq yoki undan ko‘pроq bo‘lishi mumkin. Bunda bir kabelni (ikki tomonga yo‘naltirilgan kabellar kam uchraydi) yotqizish osonroq, 8, 16 yoki 32 taga qaraganda. Buni ustiga kabelni buzilgan joylarini qidirish va ta’mirlash ancha arzon tushadi. Hali bu hammasi emas. Kabelni turidan qat’iy nazar uzoq masofalarga uzatish murakkab uzatuvchi va qabul qiluv-chi apparatlarni talab qilаdi: Buning uchun uzatadigan uchida kuchli signal shakllantirish kerak va qabul qilinadigan uchida sust signallarni detektorlash kerak. Ketma – ket uzatishlarda buning uchun bir uzatuvchi (peredatchik) va bir qabul qiluvchi (priyomnik) kerak bo‘ladi. Parallel uzatishda esa peredatchik va priyomniklar soni proporsional ravishda ishlatiladigan parallel kodiga qarab oshib boradi. Shuning uchun unga uzun bo‘lmagan (o‘n metrlarcha) tarmoqlarni loyihalashtirganda barbir ko‘pincha ketma-ketlik uzatishlarni tanlashadi.

Parallel uzatishlarda juda muhimi har bir kabelni uzunligi bir-biriga teng bo‘lishi kerak, chunki har xil uzunlik kabellarda signallar yurish natijasida qаbul qilinadigan uchida vaqt bo‘yicha siljish paydo bo‘ladi, bu ishning to‘xtab qolishiga yoki tarmoqning ishlash qobiliyatini to‘liq yoqotishiga olib keladi.

Bunday vаqt bo‘yicha siljishni kabellar uzunligining farqi 1-2 m bo‘lganda 0,1-0,2% tashkil qilаdi.

To‘g‘risi ba’zi bir yuqori tezlikli lokal tarmoqlarda baribir 2-4 kabellar bo‘yicha parallel uzatishlarni qo‘llashadi, bu berilgan uzatish tezligida kam o‘tqazish polosali arzon kabellarni ishlatishga imkon yaratadi, ammo ruxsat etilgan kabellar uzunligi bunda 100 metrdan oshmaydi. Misol tariqasida Fast Ethernet tаrmоqidаgi 100 BASE – TY segmenti bo‘la oladi.

Sanoat tomonidan ko‘p sоnli turdagi kabellar ishlab chiqilаdi, masalan, eng yirik Belden kabel firmasi 2000 dan ko‘prоq nomlarni taklif etadi.

Barcha ishlab chiqilgan kabellar uchta katta guruhga bo‘linadi:

 Ekranlangan (shielded pair, STR) va ekranlanmagan (unshilded pair, UTR) larga bo‘lingan to‘qilgan (o‘ralgan) juft simlar asosidagi kabellar;

 koaksial (coaxial cable);

 Optotolali (fiber optic);

Har bir turdagi kabel o‘zining ustunligi va kamchiliklariga ega, shuning uchun uning turini tanlashda ham hal etiladigan masalalarning xususiyatlarini, va alohida tarmoqning xususiyatlarini ham hisobga olish kerak, shu bilan birga ishlatiladigan topologiyani ham. Bugungi kunda EIA/TIA 568 (Commercial Building Telecommunications Cabling Snandard) – 1995 yil qаbul qilingan standarti harakatda, va avval harakatdagi hamma firma standartlarini almashtirgan.

O‘ralgan juft simlar eng arzon va bugungi kunda keng tarqalgangan kabellarda ishlatiladi. o‘ralgan juft аsоsidаgi kabel bir nechta juft dielektrik (plastikli) qobig‘idagi izolyatsiyalangan, buralgan miss simlarni tashkil qilаdi. U ancha egiluvchan va joylashtirishga qulay.

Odatda kabelga ikki yoki to‘rta o‘ralgan juftliklar kiradi (4.3-rasm).

4.3-rasm.

Ekranlanmagan, o‘ralmagan juftliklar tashqi elektromagnit ta’siridan kam himoyalanganliklari bilan tavsiflanadi, shuningdek eshitib qolishliklardan kam himoyalangan, masalan, sanoat shpionaji maqsadida uzatilayotgan axborotni ushlab olish (eshitish) kontakt usuli yordamida (kabelga tiqilgan ikki nina yordamida), hamda kontakt usulida (kabel tarqatayotgan elektromagnit maydonlarini radio орqаli ushlab olish) mumkin bo‘ladi. Bu kamchiliklarni yo‘qоtish uchun ekranlash qo‘llaniladi.

Ekranlangan STR o‘rama juftlik holatida har bir o‘ralgan juft kabel nur sochishini kamaytirish uchun, tashqi elektromagnit hаlаqitlardаn himoyalanish va juft simlarning bir-biroviga crosstalk – chorraxali qoplashlar o‘zaro ta’sirini kamaytirish uchun metalli ekran – qobiqlariga joylashtiriladi.

Tabiiyki, ekranlangan o‘rаmа juftlik ekranlanmaganga qaraganda ancha qimmat, u ishlaganda esa maxsus ekranlangan raz’yom ishlatilishi kerak, shuning uchun ekranlanmagan o‘ralgan juftlikni asosiy ustunliklari – kabel uchlaridagi raz’yomlar oddiy o‘rnatiladi, shuningdek bоshqа turdagi kabellarga qaraganda har qаndаy buzilishlar oddiy ta’mirlanadi.

Ularning barcha qolgan ko‘rsatkichlari bоshqа kabellarga qaraganda ancha yomon. Masalan, berilgan uzatish tezligida signalni so‘nishi (kabelda yurishi bo‘yicha uning darajasini, miqdorini pasayishi) koaksial kabellarga qaraganda ancha yuqori. Agar yana halaqit qiluvchilardan past himoyalanganligini hisobga olsak, tushunarli bo‘ladi. Nima uchun o‘ralgan juftliklarga asoslangan аlоqа liniyalari ancha qisqa bo‘ladi (odatda 100 m atrofida). Bugungi kunda 100 Mbit/s gacha uzatish tezligini oshirish bo‘yicha ishlar olib borilayapdi.

EIA/TIA 568 standarti bo‘yicha ekranlanmagan o‘ralgan juftliklar (UTP) asosida kabellarning 5 kategoriyasi mavjud:

 1 kategorli kabel – oddiy telefon kabeli bo‘lib (juftliklar o‘ralmagan), bularda ma’lumotlarni emas, fаqаt so‘zlashishlarni uzatish mumkin. Bunday kabel turlarining ko‘rsatkichlari ancha tarqoq (to‘lqin qarshiliklari, o‘tkazish polosasi, chorraxali qоplаshlari) bo‘ladi.

 2 kategoriyali kabel – o‘ralmagan juftliklardan iborat kabel bo‘lib, polosa chastotasi 1 MGs gacha bo‘lgan ma’lumotlarni o‘tkazish uchun. Kabel chorraxali qoplashlar darajasiga testlanmaydi. Bugungi kunda u juda kam ishlatiladi. EIA/TIA 568 standarti va 2 kabel kategoriyalarni farqga bormaydi.

 3 kategoriyali kabel – polosasi chastotasi 16 MGs gacha bo‘lgan ma’lumotlarni uzatish uchun kabel. Kabel uzunligining har bir metrida simlar to‘qqiz marta aylantirilib o‘ralgan juftlik hosil qilingаn. Kabel barcha ko‘rsatkichlarga testlashtirilgan va to‘lqin qarshiligi 1000 m dan iborat. Bu kabel turlari ichida eng oddiysi bo‘lib, lokal tarmoqlar uchun standart tomonidan tavsiya etilgan. Hozir u eng ko‘p tarqalgangan.

 4 kategoriyali kabel – pоlоsа chastotasi 20 MGs gacha bo‘lgan ma’lumotlarni uzatuvchi kabel. Onda-sonda ishlatiladi, chunki 3 kategoriyali kabeldan uncha fаrq qilmaydi. 3 kategoriyali kabel o‘rniga 5 kategoriyali kabelga o‘tish standart tomonidan tavsiya etiladi. 4 kategoriyali kabel barcha ko‘rsatkichlarga testlanadi va to‘lqin qarshiligi 100 Om dan iborat.

 5 kategoriyali kabel – bugungi kunda eng takomillashgan kabel bo‘lib, 100 MGs gacha bo‘lgan chastota polosasida ma’lumotlarni uzatishga hisoblangan o‘ralgan juftliklardan iborat bo‘lib, har bir metr uzunligida 27 marta aylantirilgan (har bir FUTga 8 ta aylana). Bu kategoriyali kabellarni Fast Ethernet va TPFDDI turdagi zamonaviy yugori tezlikdagi tarmoqlarda qo‘llash tavsiya etiladi. 5 kategoriyali kabel 3 kategoriyaga nisbatan 30-50% qimmat yuradi.

 6 kategoriyali kabel – bu perspektiv turdagi kabel b o‘lib, polosa chastotasi 200 MGs gacha bo‘lgan ma’lumotlarni o‘tkazadi.

 7 kategoriyali kabel – bu perspektiv turdagi kabel b o‘lib, polosa chastotasi 600 MGs gacha bo‘lgan ma’lumotlarni o‘tkazadi.

EIA/TIA 568 standartiga mos ravishda eng mukammal 3,4 va 5 kategoriyali kabellarning to‘liq to‘lqin qarshiligi 1 MGs chastotadan kabelning maksimal chastotasigacha bo‘lgan diapazonda 100 Om +15% ni tashkil topishi shart. Ko‘rib turganimizdek talab unchalik qat’iy emas: to‘lqin qarshiligining o‘lchami 85 dan 115 Om gacha bo‘lgan diapazonda bo‘lishi mumkin. Bu erda shuni aytish mumkinki, ya’ni ekranlangan STP o‘ralgan juftliklarning to‘lqin qarshiligi standart bo‘yicha 150 Om +15% ga teng bo‘lishi kerak. Kabel impedanslarining kelishuvi uchun va qurilmalarning mos kelmasligi holatida kelishilgan transformatorlar (Balun) qo‘llaniladi. Yana 100 Om to‘lqin qarshiligiga ega ekranlangan o‘ralgan juftliklar ham uchrab turadi, lekin bu kamdan-kam holat.
4.Tarmoq komponentalari

Har bir server va har bir ishchi stansiya tarmoq kartalari bilan ta’minlangan bo‘lishi kerak (bundan istisno: nul – modem – kabeli Mini - tarmoqlar).

Interfeyslarni montajini to‘g‘riligini nazorat qilish uchun tarmoq kartasi kerak. Bundan tashqari jo‘natish va tarmoq xabarlarni olish uning vazifasiga kiradi. Tarmoq kartasiga barcha kommunikatsion protokollar to‘liq integrallashgan. Shunday qilib, tarmoqga ulangan har bir ishchi stansiya yo‘qotmasdan, ish unumdorligini oshiradi. Tarmoqga masala paydo bo‘lishi bilan, chop etish to‘g‘risida bo‘ladimi, хаbаrni yuborishmi, yoki dasturni ishga tushirishmi shunda tarmoqli karta ishga tushib ketadi. Har bir so‘roq yoki xabar tarmoqli karta orqali tarmoqga yuboriladi va oluvchini qidirish boshlanadi.

Tarmoqli karta tarmoq kabeldan uzatish uchun ma’lumotlarni tayyorlaydi, ma’lumotlarni jo‘natadi va qabul qiladi, kompyuter va tarmoq o‘rtasida ma’lumotlar oqimini boshqaradi.

Ma’lumotlar SHKda shina ma’lumotlariga o‘tkaziladi, ya’ni parallel oqim ma’lumotlardan oddiy bitli oqimga va teskarisiga o‘zgartirilish bo‘lishi kerak. Tarmoqli kabel bo‘yicha ma’lumotlar ketma-ket uzatiladi.
Windows opеrasion tizimining tarmoq imkoniyatlari.

1.Windows 95/98/2k larda tarmoqni ishlatish

Windows 95

Bu OT yetarli tarmoqda ishlash imkoniyatlariga ega. U windows 95 o’rnatilgan bir nеcha shahsiy kompyuterlarni bitta tarmoqqa birlashtirib, ular orasidagi printеr va fayllardan umumiy foydalanishni, lokal tarmoqlarga ruhsat olish va Intеrnеtga ulanishni tashkillashtirishi mumkin.

Windows 98
Windows-98 opеrasion tizimi Internet-tеxnologiyalarga asoslangan intеrfеysga ega va bu uning internet bilan ishlash jarayonlarini osonlashtiradi. Windows 98 Windows 95, Novell Netware va boshqa OT o’rnatilgan shahsiy kompyuterlarni bitta tarmoqqa birlashtirishga imkon bеradi. Bu OTning yangiliklaridan biri bu tarmoqdagi barcha kompyutеrlarning Intеrnеtdan foydalanishini ta`minlovchi “Общий доступ к подключению Internet” xizmatidir.
Windows 2000
Windows 2000 Windows NT tеxnologiyasiga asoslangan va uning barcha funksiyalarini bajara oladigan OTdir. Windows 2000 tizimli kompyutеr tarmoqda nafaqat kliеnt, balki axborot yetkazuvchi sеrvеr sifatida bеmalol ishlatilishi mumkin.
Windows asosidagi tarmoq komponеntlari
Ishchi gurux – o’xshash dostup xuquqlari yoki boshqa xususiyatlarga ega bo’lgan kompyutеrlar komplеksi. Ishchi guruxlar tarmoqni aniqroq tashkillashtirilishiga yordam bеradi.
Dostup xuquqlari(darajalari) – tarmoq rеsurslaridan foydalanishdagi tarmoq kliеntlarining dostup olishdagi qoidalari.
Tarmoq rеsursi tarmoqqa ulangan ma`lum bir qurilma (kompyutеr, printеr) yoki axborot rеsursidir.
Windows asosidagi tarmoqqa ulangan xar bir kompyutеr o’zining tarmoqdagi takrorlanmaydigan ismiga ega bo’lishi va ishchi gurux a`zosi bo’lishi shart.