Kompozitsiya

Vazifani bajarish uslubi:  10x10x10 sm oichamli 
kubik yoki 5x5x10 sm oichamli prizmani yelimlang, 
Kubik  yoki  prizmani zarur  oicham dagi  qog'oz 
varag'iga  q o ‘ying.  Xayolan  y o ru g iik n i  olib 
tashlang. Soyalar va hajmiy shakl ta’siri yo‘qoladi. 
0
‘ylab  ko‘ring,  hajmni  namoyon  qilish  uchun
67

---

qanday tasviriy vositalarni qoilash  mumkin.  O'z 
g‘oyalaringizni  maketda amalga oshiring.
Vazifani  bajarish  metodikasi;  5x5x10  sm 
oichamdagi  silindmi  yeümlang.  Silindrni  zarur 
o'lchamdagi  qog‘oz  varag'iga qo'ying.  Xayolan 
yorug-likni olib taslilang. Hajmiy shakl soyalari va 
ta’siri yo'qoladi. 
0
‘ylab ko‘ring, hajmni aks ettirish 
uchun qanday tasviriy vositalarni qo'llash mumkin. 
0
‘z  g‘oyalaringizni maketda  amalga oshiring.
Vazifa maqsadi:  rang dog‘lari munosabatlarini 
aniqlash  va ulami  o‘zaro  bogiab,  hajm  shaklini 
namoyon  qilish.
2-vazifa.
•  Rang yordamida hajm geometrik shaklini buzish 
yoki sindirish.
Vazifani  bajarish  metodikasi:  10x10x10  sm 
o'lchamdagi  kubik yoki  5x5x10 sm  oichamdagi 
prizmani  yelimlang.  Birinchi  vazifada siz shaklni 
namoyon  qilgan  boisangiz,  bu  kubikni  qarama- 
qarshi vazifani  bajarish  uchun  ishlating.  Mumkin 
bo'lgan  tasviriy vositalardan  foydalanib  hajmiy 
shaklni  ko‘rinishdan  ta ’sirini  yo‘qotib  ko‘ring. 
Xuddi  shuni  silindrga  nisbatan  ham   qo'llash 
mumkin.  Bu  harakatlarni  bajärish natijasida  siz 
vazifa yechimiga qarama-qarshi  yondashuvga ega 
boiasiz.
A-  Kub yoki prizma.
B.  Silindr.
Vazifa maqsadi:  rang  dogiari  munosabatlarini 
aniqlash  va ulami  o‘zaro  bog‘lab,  hajm shaklini 
sindirish.
3-vazifa.
Axromatik  ranglar uyg'unligi.
Vazifa maqsadi:  axromatik ranglarning  o'zaro 
m unosabatini, 
ularning  kompozitsiyadagi 
konstruktiv-assotsiativ  o 'zaro   b ogianishini 
aniqlash.
Vazifani bajarish metodikasi: 2 o‘quv klauzurasi 
bajariladi.  Q og'ozdan  (vatman  yoki  karton) 
yelimlangan alohida oddiy geometrik figuralardan
2 
hajmiy  kompozitsiya yaratiladi.
Xohlagan  2 kompozitsiyani  bajaring.
1. 
Kontrast-plastik  mavzusi  yaqqol  aks  etgan 
hajmiy kompozitsiya yarating.
Boshlang'ich 
ranglar 
o ‘rtacha 
kulrang+oq+qora.
Ularning kombinatsiyasidan  foydalanib talaba 
kompozitfelyani  bajaradi,  natijada  u  axromatik 
kontrast  asosida  rangli  konstruktiv-assotsiativ 
kompozitsiyaga ega bo'ladi.
2.  Og'irlik  plastik  mavzusi  yaqqol  namoyon 
bo'lgan 
hajmiy 
kompozitsiya 
yaratish. 
Kompozitsiya Statik boiishi kerak.
Boshlang'ich 
ranglar 
o'rtach a 
kulrang+qora+to'q  kulrang.
Ular  kompozitsiyada  qo'llaniladi,  natijada 
og'irlik,  qora  bilan  loyqalashtirish sistemasidagi 
axromatik  ranglarning  konstruktiv-assotsiativ 
kompozitsiyasi hosil bo'ladi.
3.  Hajmiy  kompozitsiya  yarating,  unda 
yengillik plastik mavzusi yaqqol namoyon bo'lsin. 
Kompozitsiya 
dinamik 
b o iish i 
kerak. 
Kompozitsiyalardan  birida  gorizontal  plastik 
mavzusi boshqasida vertikal mavzu ustunlik qilsin. 
Kompozitsiyalar  mavzuni  obrazli  ochib  berishi 
kerak.  Ulami  bajarish  uchun har qanday  tasviriy 
vosita  va materialdan  foydalanish mumkin.
Boshlang'ich ranglar o'rtacha kulrang+oq+och 
kulrang.
U lar  kompozitsiyada  qo'llaniladi,  natijada 
yengillik,  oqartirish  sistemasidagi  axrom atik 
ranglarning 
konstruktiv-assotsiativ
kompozitsiyasiga ega  boiamiz.
4. Hajmiy kompozitsiya yarating, unda og'irlik 
plastik mavzusi yaqqol namoyon bo'lsin.
Boshlang'ich  ranglar  o'rtacha  kulrang+och 
kulrang+to'q  kulrang.
U lar  kompozitsiyada  qo'llaniladi,  natijada 
soig'inlik, loyqalanish, nyuansirovka sistemasidagi 
konstruktiv-assotsiativ kompozitsiya hosil bo'ladi.
4-vazifa.
Turdosh ranglar uyg'unligi.
Hajmiy  .kompozitsiya  rangi  bilan  ishlash 
tekislikdagi ishdan  farq qiladi.  Bu yerda rangning 
tomoshabinga  faqat  fizik  va  psixologik  ta ’sirini 
hisobga  olish  muhim  bo'lib  qolmay,  rangning 
hajmdagi  ishini  ham inobatga  olish  kerak.  Biz 
bilamiz, ranglar turtib chiquvchi va uzoqlashuvchi, 
og'ir va yengil bo'ladi, bulaming hammasini hajmiy 
kompozitsiya  ustidagi  ishda  hisobga  olinadi. 
Boimasa,  quyidagi holat yuz berishi mumkin: siz 
hajmda qavariqlikni  plastik hosil qildingiz, ammo 
och  yoki  iliq  hajmga  nisbatan  qora yoki  sovuq 
rangga  bo'yash  natijasida  к о 'rinishdan  turtib 
chiqqan qismni  namoyon qilmay «ezdingiz». Yoki 
aksincha, chuqurlik yoki hatto tuynuk hosil bo'ldi, 
negaki siz unga sariq yoki to'q sariqqa xos och yoki 
faol rang bilan ishlov  berdingiz.  Hajmning iliq va 
sovuq  yechimiga  nisbatan  bunday urg'u,  agar u 
sizga kerak bo'lsa,  plastika bo'yicha  boy  bo'lgan

---

shaklni siyqalashtiradi. Rang kabi badiiy obrazning 
bunday ifoda vositasini qoilab, uning xususiyatini 
inobatga  olish va plastik  yechimni idrok qilinish 
birligini saqlash zarur.
Turdosh ranglaming 
8
 guruhi mavjud:
-  sarg‘ish-qizil,  qizg‘ish-sariq;
-  sarg'ish-yashil, yashil-sariq;
-  ko'kish-qizil, qizg‘ish-ko‘k;
-  ko‘kish-yashiI, yashil-ko‘k.
Turdosh ranglar uyg'unligi  rangning bir-biriga 
yaqin  nyuans  munosabatlarida  quriladi.  Rang 
uyg‘unligida  ikki  rang  qatnashadi,  ulardan  biri 
yetakchi boiadi va turli nisbatlarda boshqa ranglar 
bilan  aralashmalarda  qatnashadi.  Lekin  hech 
qachon ikki toza rang qatnashmaydi.