Kompozitsiya va uning vositalari

Ba’zan u yoki bu asarda hikoya ichidan hikoya chiqarish usulidan foydalaniladi. Bu hikoyalarning har biri o’zining mustaqil syujet chizigiga ega bo’ladi. Ayni chog’da mana shu syujet chiziqlari yagona kompozitsion markaz atrofida birlashadilar. Masalan, Alisher Navoiyning «Sabbai sayyor» dostonida o’z sevgilisidan ajralib g’am ichida kolgan Bahrom ko’nglini ochmoq uchun etti saroy qurdiradi va unga etti hikoyachi keltiradi. Bu hikoyachilar har qaysisi bir kechadan Bahromga hikoya aytib beradilar. Shu yo’sinda Navoiy asarga etti ta’limiy – tarbiyaviy hikoyani kiritadi. Doston Bahromning etti hikoyadan keyingi hayotini tasvirlash bilan tugaydi. Bahromning sarguzashti bu hikoyalarni bir ipga tizuvchi va kolipga soluvchi rolni o’ynaydi. Bu usul – qoliplash usulidir. «Ming bir kecha» afsonasida ham shu usul bor. A.Muxtor o’zining «Chinor» romanida ham shu usulni qo’llashga harakat qilgan.

• Ba’zan u yoki bu asarda hikoya ichidan hikoya chiqarish usulidan foydalaniladi. Bu hikoyalarning har biri o’zining mustaqil syujet chizigiga ega bo’ladi. Ayni chog’da mana shu syujet chiziqlari yagona kompozitsion markaz atrofida birlashadilar. Masalan, Alisher Navoiyning «Sabbai sayyor» dostonida o’z sevgilisidan ajralib g’am ichida kolgan Bahrom ko’nglini ochmoq uchun etti saroy qurdiradi va unga etti hikoyachi keltiradi. Bu hikoyachilar har qaysisi bir kechadan Bahromga hikoya aytib beradilar. Shu yo’sinda Navoiy asarga etti ta’limiy – tarbiyaviy hikoyani kiritadi. Doston Bahromning etti hikoyadan keyingi hayotini tasvirlash bilan tugaydi. Bahromning sarguzashti bu hikoyalarni bir ipga tizuvchi va kolipga soluvchi rolni o’ynaydi. Bu usul – qoliplash usulidir. «Ming bir kecha» afsonasida ham shu usul bor. A.Muxtor o’zining «Chinor» romanida ham shu usulni qo’llashga harakat qilgan.

Chinakam realistik asarda syujet bilan kompozitsiya o’zaro bog’liq bo’ladi, bir – biriga muvofiq keladi. Biroq bundan ular ayni bir narsa ekan, degan yanglish xulosa qilib chiqmasligi kerak.

• Chinakam realistik asarda syujet bilan kompozitsiya o’zaro bog’liq bo’ladi, bir – biriga muvofiq keladi. Biroq bundan ular ayni bir narsa ekan, degan yanglish xulosa qilib chiqmasligi kerak.
• Syujet, avvalo, mazmun bilan bog’liq bo’lib, qahramon xarakterining shakllanishining ko’rsatuvchi voqealar sistemasidir. Kopozitsiiya esa, birinchi navbatda, shakl hodisasi bo’lib, asarga go’zal va ta’sirli tashqi ko’rinish beradi, mazmunning yorqin ifodalanishiga, asarning o’qimishli bo’lishiga ko’maklashadi.