Компьютер тизимлари ва тармо?лари тайёр

Катта ҳажмдаги маълумотларни топиш учун кучлироқ 
воситалар — бу маълумотнома-қидирув тизимларидир. Улар жуда кўп 
сонлидир ва аллақачон Интернет да жадал ишлатилмоқда. 
Маълумотнома-қидирув тизимларининг ҳамма мавжуд типлари 
тармоқда бор бўлган бир жинсли бўлмаган маълумотлар тўпламини 
книга ишлайди, лекин маълумотларни тасвирлашни турлича қидириш 
механизмларини ишлатади. Уларни шартли равишда қуйидаги гуруҳ-
ларга бўлиш мумкин: 
• Web-қидирув тизимлари;
• Каталоглар;
• электрон почта адресларининг маълумотлар базаси;
•Готҳер архивларида қидириш воситалари; 
•FTP-файлларни қидириш тизимлари; 
• Usenet да қидириш тизимлари. 
WWW учун Web-қидирув тизимлари анча тавсифлироқдир бу, HTTP 
баённомаси билан бирлаштирилган «бутун дунё ўргимчак уяси» 
кенглигида қидиришни амалга оширишга имкон берадиган, маълумот 
тизимларидир. 
Енг машхур Web-қидирув тизимларига қуйидагилар киради: Alta 
Vista, Yahoo, Magellan, Exsite, Hot Bot, Infoseek, Usok, Open Text, Web Crawler, 
WWW Worm Бу тизимларнинг асосий афзалликлари: қидиришнинг 
юқори тезлиги ва ишлатишнинг оддийлиги — фойдаланувчи қидирув 
серверига мурожаатқилади, қидириш образини, уни қизиқтирган 
мавзуни, керакли сўзларни беради, уларни тизимга киритади ва тизим 
бу калитли сўзлар учраган ҳужжатларнинг рўйхатларини ва 
адресларини беради. 
Айтилган тизимларнинг энг машхури Digital equipment фирмаси 
яратган Alta Vista тизимидир. 1996 йилга келиб бу тизим рўйхатида 30 
млн дан ошиқ HTML-саҳифа ва 13 нинг янгиликлар бор эди. Ҳозир у 
Интернет бўйича энг тўлиқ қидириш натижасини бермоқда. 
Ундаги қидириш бош ва кичик ҳарфларнинг фарқини ҳисобга 
олган ҳолда киритилган калитли сўзга аниқ мос равишда амалга 
оширилади. Жавобда сўровнинг калитли сўзлари қалин шрифт билан 
ажратилади. Alta Vista хатчўплар тизимини шакллантириб қидириш 
натижаларини сақлаш имконини беради. Шуни алоҳида таокидлаш 
керакки, бу тизим қидиришини русча сўзларни ва сўз бирикмаларини 
ишлатиб ҳам амалга ошириши мумкин. 
Маълумотнома-қидирув тизимини ишлатган ҳолда керакли 
маълумотни қидиришни, афсуски, бегона шаҳардаги дуконлар 
пештахталарини кўриб чиқиш билан тенглаштириш мумкин, маълумот 

---

78 
матнларининг 
ўзини 
фойдаланувчи 
қ
идириш 
серверларидан 
ололмайди. 
Бу сохадаги охирги одат — push-технология деб аталадиган WWW 
да маълумотлар тарқатишнинг янги технологиясидир (унинг бош-кача 
номи: «тўртгин»-технология, «телекўрсатиш»технологияси). push-
технология фойдаланувчига маълумотни ҳақиқий вақт оралиқда мос 
келган сервердан жўнатишни кўзда тутади. Фойдаланувчи тизимнинг 
қ
андай манбалари ва ахборотларнинг қандай мавзулари уни 
қ
изиқтиришини кўрсатади ва тизимнинг ўзи унинг компьютерига у 
буюрган ҳамма янги маълумотларни беради. Бу технология ҳозирда 
ишлатилаётган пулл-технологиянинг (пулл - торт) бир кўриниши бўлиб, 
у фойдаланувчиларга тармоқни унинг ўзи титқилаши ва ўзига керакли 
маълумотни топиб мустақил равишда чиқариб олишни таклиф етади. 
Охирга вақтларда push-технология асосида ишловчи ўнлаб янги 
дастурлар эълон қилинган; Netscape Communication ва Microsoft 
фирмалари бу технологияни ўз браузерларининг охирги версияларида 
татбиқ қилмоқда. push-дастурлар маълумотларни фақат электрон почта 
бўйича эмас, балки факсимил аппаратга ҳам, пейжерга ҳам узатиш 
имконини беради. 
Хулоса. Интернет тармоғида матнлар, графлар, аудио-видео 
маҳсулотлари ва бир қанча маълумотлар билан ишлашда бутун жаҳон 
HTML файлларида тақдим этилишини қабул қилган. WWW системаси 
учун ҳужжат тайёрлашда ишлатилади. WWW системасидан қандайдир 
ҳ
ужжат ёки хабар олсангиз,екранда яхши форматланган, ўқиш учун 
қ
улай матн пайдо бўлганини кўрасиз.Бу шуни англатадики, WWW 
ҳ
ужжатларида маълумотларни экранда бошқариш имкони ҳам мавжуд. 
Сиз фойдаланувчининг қайси компьютерда ишлашини билмайсиз, 
WWW 
ҳ
ужжатлар 
аниқ 
бир 
компьютер 
платформаларига 
мўлжаллланган ёки қайсидир формат билан сақланишини олдиндан 
айта олмайсиз.Аммо компьютерда ишлаётган фойдаланувчи қайси 
терминалда ишлашидан қаёий назар,яхши форматланган ҳужжатни 
олиш керак. Бу муаммони HTML андоза тили ҳал қилади. HTML 
ҳ
ужжатнинг тузилишини ифодаловчи унча мураккаб бўлмаган 
буйруқлар мажмуидан иборат. HTML буйруқлари орқали матнларнинг 
шаклини истаганча ўзгартириш мумкин.