Kоmmunikatsiyalarini rivоjlantirish vazirligi toshkent axborot texnologiyalari universiteti urganch filiali

Ekologik tizim tushunchasi

Ijtimoiy munosabatlarni ekologik huquqiy tartibga solishning xususiyatlari har biriga ayrim umumiy belgilar xos bo’lgan maxsus ekologik tizimlarning mavjudligi bilan bog’liq. Ekosistemaning tarkibiy qismlarini tabiiy ravishda kelib chiqqan obektlar tashkil etadi³⁸.
Har qanday ekosistemaga yopiqlik, ya’ni mustaqil, o’zga ta’sir yordamisiz amal qilish xos (masalan, yaylovlarda, bahor va yozda o’tlar o’z-o’zidan o’sib chiqadi, haydaladigan yerlarni esa inson aralashuvi, ya’ni ekish, yer haydash, parvarishlash, begona o’tlarga qarshi kurash bo’lmasa, begona o’t bosib ketadi).
Barcha ekosistemalar bir-biri bilan bog’liq. Ushbu o’zaro aloqadorlikni unutish salbiy oqibatlarga olib keladi. Masalan, begona o’tlarga qarshi kimyoviy vositalar bilan kurash — tuprokdagi va boshqa faunaning halokatiga, o’rmondagi daraxtlarni kesib tashlash — daryo va ko’llar sathining kamayishiga olib keladi.
Xar bir ekosistema biomahsuldorligi bilan ajralib turadi: tuproq — mahsuldorligi bilan; fauna — mavjudotlarning ko’payishi bilan; daraxtlar — mevalari, urug’lari bilan va h.k.
Ekologiyaga oid qonunlar tabiiy muxit, ya’ni ekosistemalarning o’zaro bog’liq tizimi ekanligini va shu bois yaxlit va muayyan tartibga solingan bo’lishi kerakligini inobatga olishi zarur. Hozircha bunga erishilgani yo’q va ekologik huquq normalari ko’plab huquq manbalarida, jumladan qonunchilikning boshqa tarmoqlariga kiradigan manbalarda joylashgan.
Shunday qilib, tabiiy ob’yekt — atrof tabiiy muxitning amaldagi qonunlar bilan muhofaza etiladigan, tabiiy kelib chiqish alomatlariga ega bo’lgan, ekologik, iqgisodiy, madaniy va sog’lomlashtirish funksiyalarini bajarishga hamda insonni o’rab turgan muhitning sifatini ta’minlashga qodir bo’lgan tarkibiy qismi.

Ekologik javobgarlik tushunchasi

Ekologiya sohasidagi javobgarlik davlat, jamiyat va insonning jamiyat oldidagi, hozir yashayotgan va kelgusi avlod oldidagi, muayyan inson va tabiatdan foydalanuvchi shaxs oldidagi javobgarligidir. Ekologik huquqiy javobgarlik esa — umumhuquqiy javobgarlikning turlaridan biri. U sodir etilgan ekologik huquqbuzar lik uchun huquqning bo’zilgan normasida belgilangan sanksyaga muvofiq noxush oqibatlarga duchor bo’lish majburiyatini bildiradi.