Kоmmunikatsiyalarini rivоjlantirish vazirligi toshkent axborot texnologiyalari universiteti urganch filiali

9-MAVZU: EKOLOGIYANING HUQUQIY ASOSLARI.

Reja:

1. Ekologiya huquqi, uning predmeti va ob’ekti.

2. 
   Ekologik tizim tushunchasi.
   

3. Ekologik javobgarlik tushunchasi.

4. 
   Ekologik ekspertizaning xuquqiy asoslari.
   

5. Texnologiya va texnikaning ekologik ekspertizasi.

Tayanch iboralar: ekologiya huquqi, ijtimoiy ekologiya, inson ekologiyasi, ekologik ekspertiza, tabiiy resurslar, ekotizim, ekologik xamkorlik, biomahsuldorlik, ekologik javobgarlik, ekologik zarar.

Ekologiya huquqi, uning predmeti va ob’ekti.

Ekologiya huquqi O’zbekiston huquq tizimining yaxlit tormog’i hamda hozirgi va kelajak avlod manfaatlari yo’lida jamiyat, tabiat va insonning o’zaro ta’siri sohasidagi ijtimoiy (ekologik) munosabatlarni huquqiy jihatdan tartibga soladi.
«Ekologiya» so’zi (grekcha «osos» — uy, turar joy hamda «1ogos» — ta’limot) inson yashaydigan uy, joy to’g’risidagi ta’limotni bildiradi. «Ekologiya» so’zini birinchi bo’lib nemis olimi Ernest Gekkel’ 1866 yilda ilmiy muomalaga kiritgan va ushbu termin uzoq vaqt tor doirada, ya’ni biologiya fanida qo’llanib kelgan, XX asrning ikkinchi yarmidagana boshqa mamlakatlarda ham ommalashgan. Umumiy ekologiya tarkibida uning eng muhim qismi bo’lmish jamiyatning uni o’rab turgan tabiiy muhit bilan o’zaro ta’siri haqidagi ta’limot — ijtimoiy ekologiya ajralib chiqqan.
Ijtimoiy ekologiyaning tarkibiy qismini jamiyat va tabiatning o’zaro ta’siri sohasidagi ijtimoiy munosabatlarni tartibga soluvchi normalar majmui bo’lgan huquqiy ekologiya tashkil etadi.
Ekologik munosabatlarni tartibga soluvchi huquqiy normalarni o’z ichiga olgan normativ huquqiy hujjatlar ekologik huquq manbalari sifatida tan olinadi. Ekologiya huquqi manbalariga qonunlar, farmonlar, qarorlar va farmoyishlar, vazirlik va idoralarning normativ hujjatlari kiradi.
«Atrof tabiiy muhit» tushunchasi «tabiat» va «insonni o’rab turgan muhit» tushunchalaridan tashkil topgan. Amaldagi (milliy va xalqaro) qonunlarda «tabiiy muhit» moddiy dunyo tadrijiy rivojlanishining oqibati va tabiiy ekologik tazimlardan tashkil topgan ob’ekgiv voqelik sifatida tushuniladi. Tor ma’noda bu — inson yashaydigan, kam tegilgan va insonning xo’jalik faoliyati bilan amalda o’zgarmagan tabiiy yashash muhiti. Insonni o’rab turgan muhit deganda, tabiiy muhitning inson faoliyati jarayonida o’zgartirilgan qismi tushuniladi.
Xar bir fan sohasida ijtimoiy munosabatlarni tartibga solish jarayonida o‘z yo‘nalishlari ya’ni tamoyillariga ega bo‘lib, o‘z navbatida xar bir fan soxasining maqsad va vazifasidan kelib chiqadi. Ekologiya xuquqining tamoyillari tabiat jamiyat tizmidagi o‘zaro munosabatlar yo‘nalishi chegaralarini belgilab berishda ekologik xuquqiy mexanizmning barqarorligini kafolatlashda va qonunchilik qoida talablarining ekologik munosabatlarini tartibga solish
tartibini belgilashda muxim axamiyatga egadir. Bizga ma’lumki ekologiya xuquqi tabiat bilan jamiyatning o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlarni xuquqiy tartibga soladi. SHu jumladan tabiatning inkor etib bo‘lmaydigan qonuniyatlari va xarakatlarining tartibga soluvchi davlat qonunlari mavjud. Ekologik xuquqiy tamoyillarning asosiy vazifasi shundan iboratki qonuniyatlarning ustuvorligini tan olgan xolda jamiyat a’zolarining tabiatga bo‘lgan xarakatlarni ilmiy asoslangan xolda yo‘naltirishdan iborat. Tabiat va jamiyat o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlar juda xilma – xil bo‘lganligi uchun ekologiya xuquqining tamoyillarini qo‘yidagicha bo‘lishimiz mumkin.

1. 
   Davlat va xuquqning umumiy tamoyillari.
   
2. 
   Atrof tabiiy muxitni muxofaza qilishga oid tamoyillar.
   
3. 
   Tabiiy resurslardan oqilona foydalanishga qaratilgan tamoyillar.
   

Ekologiy xuquqi tizimining soxasi sifatida ekologiya munosabatlarni tartibga solishda davlat va xuquqning quyidagi tamoyillaridan foydalaniladi.

• 
  Qonuniylik
  
• 
  Ijtimoiy, adolat.
  
• 
  Oshkoralik.