Kоmmunikatsiyalarini rivоjlantirish vazirligi toshkent axborot texnologiyalari universiteti urganch filiali

Optik tolali asboblarda ishlatganda texnika xavfsizligi.

Optik o‘lchov asboblarini ishlatilishida quyidagi keltirilgan qoidalarga amal qilish zarurdir:

1. 
   O‘lchov asbobni elektr tarmoqqa ulashdan oldin asbobni erga ulash kerak.
   
2. 
   Tarmoqqa ulangan asbobni qizish darajasiga etguncha kutish lozim.
   
3. 
   Elektr tarmoqdagi kuchlanish stabil bo‘lishi va tez o‘zgaruvchan tebranishlar bo‘lishi mumkin emas.
   
4. 
   Optik modulyator elektr tarmoqqa ulanishidan oldin o‘chiq xolda bo‘lishi kerak.
   
5. 
   O‘lchov ishlarini bajarish vaqtida optik nur tarqatuvchilarni ko‘zga yoki tanaga yo‘naltirish qatiyan man etiladi.
   
6. 
   To‘lqin uzunliklari optik nur tarqatuvchi diapazonlariga mos tushmasa ishlatish man
   

etiladi. etiladi.

7. 
   Asbobni yuqori sezuvchan yuzasini xo‘l yoki iflos lattalar bilan artish (tozalash) man
   

8. 
   O‘lchov ishlari bajarilgandan so‘ng lazer va foto qabul qilgichlarni kirish joylari qopqoqchalar bilan yopilishi kerak.
   
9. 
   Razyomli (qo‘shgichli) muftalarni ishlatishda extiyotkorlik bilan ishlash. Bunda texnik personal optik tolalarga ishlov berishda xavf borligini bilishi kerak.
   

Optik tola bilan ishlashda texnika xavfsizligining bir necha ko‘rinishlarini qarab chiqamiz: ko‘rish qobiliyatini pasaytirish darajasiga qarab nurlanish manbalarini turlash, optik tolalar bilan ishlash va kimyoviy moddalarni ishlatish usullari.

7.3-jadval

Telekommunikatsiyada ishlatiladigan nurlanish manbalari

To‘lqin uzunligi (spektr)	Qo‘llanilishi	Sinf (odatta)
632 dan 670 gacha (ko‘rinarli qizil)	Polimer tolali va optik tolali aloqa o‘rnatgichlarida.	2 va 3A
850 (infraqizil)	Ko‘p modali ishlatishlarda, svetodiodlar.	1
	Ko‘pmodali ishlatishlarda, lazerlar	1
	Ko‘pmodali ishlatishlarda, VCSEL lazerlari	3 tadan1
980 (infraqizil)	Boyitilgan erbiemli optik kuchaytirgichlar uchun quvvat beruvchi lazerlar	3 tadan 1
1300 (infraqizil)	Ko‘p modali ishlatishlarda.	1
1310 (infraqizil)	Bir modali ishlatishlarda	1
	Yarim o‘tkazgichli optik kuchaytirgichlarda	3 tadan 1
1480 (infraqizil)	Boyitilgan erbiemli optik kuchaytirgichlar uchun quvvat beruvchi lazerlar.	3 tadan 1
1550 (infraqizil)	Bir modali ishlatishlarda	1
	Ko‘chirilgan erbiemli tola kuchaytirgichlarida	3
	Kabelli televideniya tizimlarida	3
1625 (infraqizil)	Bir modali ishlatishlarida	1

Nurlanish manbalari va extiyot choralari. Bir necha yillar davomida sanoatning rivojlanishi tufayli biz ayni bir to‘lqin uzunlikda ishlaydigan turli xil quvvatga ega bo‘lgan nurlanish manbaalariga egamiz (7.3-jadval). Optik tolali tizimlarda ularning uch turi ishlatiladi: svetodiodlar, oddiy lazerlar va vertikal rezanatorli tashqi nurlangan lazerlar (Vertical-Cavity Surface-Emitting Laser – VCSEL). Bu bilan birga bu uch xil turdagi qurilmalarning xam bir necha ko‘rinishlari mavjud.

Fabri-Pero rezonator va taqsimlangan teskari aloqali lazerlar, shuningdek tashqi va frontal nurlangan svetodiodlar. Bundan tashqari, optik signallarni kuchaytirish uchun kuchaytirgichlar keng qo‘llaniladi, shu bilan bir qatorda yarimo‘tazgichli (Semiconductor Optikal Amplifier – SOA) va boyitilgan erbiem tolaga asoslangan ancha keng taralgan kuchaytirgichlar (Erbium-Doper Fiber Amplifier - EDFA) ham ishlatiladi.
Ko‘rsatma. Ba’zi lazerlar, shuningdek VCSEL turdagilari, bir yo‘la ikki sinfning ko‘rsatgichlari bilan belgilangan, chunki ular turli hil quvvat va xar-hil o‘llanilish sohalarida ishlatilishi bilan farq qiladi.
Nurlanishni detektorlash. Nurlanishni aniqlashda ishlatiladigan qurilmalar ichida eng ko‘p tarqalgani optik quvvatni o‘lchagichlardir. Ular turli hil to‘lqin uzunlikdagi nurlanish quvvatini o‘lchaydigan fotodetektorlardan tashkil topgan. Bundan tashqari boshqa qurilmalar ham ishlatiladi – mos ravishdagi elektron aktivlashtirilganda ularga tushgan infraqizil nurlanishni payqay oladigan fotosenserli kartalar, 800 va 1300 nm to‘lqin uzunlikdagi infraqizil nurlanishni ko‘zga ko‘rinadigan nurlarga o‘zgartirib beradigan infraqizil ko‘rish qurilmalari. Keyingi uskuna yordamida ko‘pincha nurlanish manbaalarining quvvat xarakteristikasi aniqlanadi.
Ma’lumotlarni uzatishning optik texnikasi bilan ishlayotgan mutaxasislar albatta xar-bir tola aktiv holatda bo‘lishi mumkinligini esga tutgan holda yo‘l tutish kerak shuning uchun hech qachon uzatgichning kirish teshigiga yoki konnektorning ustki qatlamiga qarash mumkin emas.
Optik kabel tizimlarining elementlarini ko‘rib chiqayotganda eng namunali qurilma mikroskop xisoblanadi. Bu qurilma tolaning ustki qatlamini o‘rganishga imkon beradi, lekin undan chiqayotgan infraqizil nurlanishni ko‘rishga imkon bera olmaydi. Tola ustki qatlamining qayta ishlanish sifatini nazorat ilish uchun 200-400 marta kattaytiradigan mikroskoplar to‘g‘ri keladi. Odatda ko‘zni himoya ilish uchun ularga nurlanish darajasini to‘lqin bog‘liq holda 2-35 dB ga kuchsizlantiradigan lazer fil’tri o‘rnatiladi. Fil’trli mikroskoplar oddiysidan ko‘ra ancha qimmat, lekin hafsizroqdir. Ishingizda xar doim shu turdagi mikroskoplari ishlating, va ularga buyurtma berishingizdan oldin har birining qo‘llanmasini yaxshilab o‘rganib chiqing.
Optik kabel tizimlari o‘rnatilishida kerak bo‘ladigan qurilmalarning ko‘p jamlanmasida joylashgan, 30-100 marta kattaytiradigan mikroskoplar ko‘pincha umuman fil’trga ega bo‘lmaydi. Ular bilan ishlashda ko‘zga jaroxat etkazish extimolligi juda katta. SHuning uchun bunday turdagi uskunalarni tola qayta ishlash sifatini tekshirishda ham, texnik xavfsizlik talablarining qondirilayotganini tekshirishda ham ishlatish tafsiya etilmaydi. Xar qanday holatda ham, bunday mikroskoplarni ishlatayotganda foydalanuvchi har doim ko‘zni lazer nurlanishidan himoya qiladigan ko‘z oynak taqishi shart.
Tolani qayta ishlash. Optik kabel tizimlarining ko‘pchiligida usti qorejagan shishali tola ishlatiladi. Bunday turdagi tola zarur chidamlilikni ta’minlab beradi, tolaga bo‘lgan e’tiborni pasaytiradi va ishlab chiqaruvchiga ularni bir-biridan ajratish uchun xar-hil turdagi ranglarga bo‘yash imkonini beradi. Konnektorlarini montaj qilishda yoki kabellarni ulash jarayonida qobiq olib tashlanadi. qobiqni olib tashlash vaqtida kimyoviy moddalar va uskunalardan to‘g‘ri foydalanishda, tolani qayta tiklashda va uning siniqlarini ishlatishda ko‘pgina savollar tug‘iladi. Ustki qobiq olib tashlanishi bilan tola ximoyasiz bo‘lib oladi.
Tashqi qobiq olib tashlanishi bilan tola himoyasiz qoladi va onson sinadi. Bunda tolaning mayda zarrachalarining teri ostiga tushish extimolligi oshadi. SHuning uchun ish joyini shunday jixozlash kerakki, bunda u erda ishlash xavfsiz bo‘lishi kerak. Bunga mos keladigan gilamchalar va stollarni ko‘pchilik ishlab chiqaruvchilar tomonidan tayyorlanadi. Stol usti tolani qayta ishlashda duch keladigan rang bo‘yicha kontrastlashtiruvchi qoplamaga ega bo‘lishi kerak, bu esa yanada xavfsiz va qulay ishlash sharoitlaridan biridir. Labaratoriyalar va ishlab chiqaruvchi xonalarga qora, yorug‘lik qaytarmaydigan va turli kimyoviy unsurlar ta’siriga chidamli, onson tozalanadigan, ishchi qoplam to‘g‘ri keladi. Stolning tuzilishi shunday bo‘lishi kerakki, bunda stol chetlari va yuzasida tola qoldiqlari yig‘ilmasligi kerak.
Tashqi muxit sharoitlarida qora yumshoq yuzali gilamchalar to‘shash tavsiya etiladi. Ularning asosiy sifati, og‘irligining kamchiligi va ixchamligi( ular onson yig‘iladi va asboblar qutisida saqlanishi mumkin). Asosan 3 xil ishchi stollaridan foydalaniladi. Telekommunikatsiya xonalari uchun eng yaxshisi kichkina engil stollar mos keladi. Undagi xavfsiz ish muxiti qaytarmaydigan qatlami va tola bo‘laklarini saqlash uchun mo‘ljallangan konteynerlar xisobiga ta’minlanadi. Kabellarni etishtirish bilan shug‘ullanuvchilar uchun yanada uzun va balandlikni boshqarish imkoniga ega stollar mos keladi. SHu bilan birga yaxshi yoritilganlik, kattalashtiruvchi ko‘zoynaklarni va kabellarni turli shikastlanishlardan imoyalovchi, mahkamlovchi qurilmalarga ega bo‘lishi kerak. Ish joyini “o‘rdak bo‘yin ”li lampalar yoritadilar. Bu lampalar labaratoriyada tashqi muxit (maydon) sharoitlarida ham juda yaxshi yoritadi.
Himoya ko‘zoynaklari. 3-sinfdagi lazerlar bilan ishlaganda ishchilar mos filtrli ko‘zoynaklarni taqishlari kerak. VCSEL tipli lazerlar asosidagi komponentlar bilan ishlovchi mutaxasislar, 850nm to‘lqin uzunligiga mo‘ljallangan ximoya ko‘zoynaklarini taqib yurishlari kerak. Bulardan tashqari, ularni qo‘yilgan vazifasiga mos keluvchi optik zichlikli (Optikal density-O.D) filtrlar bilan jixozlash kerak. Masalan: 1ga teng O.D uchun o‘tuvchi optik nurlanishning so‘nish miqdori 10dB ga, 2ga teng bo‘lganda 100dB ga teng. Nurlanish manbalaridan chiquvchi optik quvvatni bilgan holda, o‘tuvchi nurlanishning quvvatini darajagacha kamaytirish uchun, O.D ning kerakli qiymatini aniqlash mumkin. Optik kabellar
bilan ishlashdagi texnika xavfsizligi tolalarni qayta ishlashda, ayniqsa konnektorlar montajida va kabellarni etishtirishda, oddiy himoya ko‘zoynaklari yaroqlidir. Ular normal ish jarayonida tola fragmentlarining ko‘zga tushishining o‘ldini oladi. Biroq, sizning birdaniga ko‘zingizni qichigingiz kelib qoldi. Agar bunda o‘lingizga bir qarashda xavfsiz ko‘ringan tolaning bo‘lakchalari yopishib qolgan bo‘lsa, himoya ko‘zoynagining himoyalash qobilyatini yo‘qa chiqarishi mumkin. Tolaning parchalari kichik va shaffof bo‘lib, ular teriga sezilarsiz holda yopishib qolishi mumkin. Shu sababli, o‘llarni tez-tez yuvib turish tavsiya etiladi va bu ko‘zni himoya qilishning yana bir usuli xisoblanadi. Ko‘zoynaklarda ishlash zarur va ularda labaratoriya va maydon sharoitlarida ko‘p vaqt o‘tkazilganligi uchun asosiy e’tiborni ularning tuzilishi va qulayligiga aratish kerak. Zarralarni utilizatsiya qilish: tolaning zarralarini utilizatsiya qilish kerak. Buning uchun chiqindilar kichkina yopiladigan butilkalarga o‘xshash maxsus konteynerlarga yig‘iladi. Zarrachalarni, odatda, plastik paket kiydirilgan axlat chelaklariga tashlanadi. Chelakda ”Shisha bo‘lakchalari bor” deb aniq qilib yozilgan yozuv qo‘yish kerak. Chelakni tozalaganda, paketni olmay turib uni boshqa paketga solish, og‘zini yaxshilab bog‘lab qo‘yish kerak. Tola zarrachalarini utilizatsiya qilish kabelni yig‘uvchi shaxs zimmasiga yuklatiladi va bu shartnomaga kiritilgan bo‘lishi kerak. Tola zarralarini xech qachon pollar ostiga to‘kish kerak emas. Chunki ulardan ishchilar jaroatlanishi mumkin. Otik tola bilan ishlovchi xar bir odim, agar u barcha extiyotkorliklarga amal qilsa ham, barmog‘iga mayda zarrachalarning yopiship qolishidan imoyalanmagan. Zarrachalarning teri ostidan “teflon qoplamali” pintset yordamida olib tashlashi kerak. U oddiy temir pintsetga nisbatan yumshoq yuzaga ega. Oddiy pintset zarrani sindirishi va u teri ostida qolib ketishi mumkin. Ish joyidagi ximikatlar turli sohalarda kabi tolali optika bilan ishlashda turli kimyoviy unsurlar ishlatiladi. Ba’zi kabellarda, suvni itarib tashlovchi gellar o‘llaniladi. Tolaning ko‘pchilik konnektorlarida tolalar ul’trabinafshali, anaerobli yoki termik qotirib jipslashtirilgan, mexanik ulagichlarga sinish koeffitsientini moslashtirish uchun xar xil suyiltiruvchilar bilan joylashtiriladi. Bundan tashari kabellarni kabel kanallari orqali tortishda turli xildagi aralashmalardan surish kerak bo‘ladi. Bu material va aralashmalarni sotayotganlarda ularga “moddani ishlatishdagi exiyotkorlik choralari yo‘riqnoma”si (Material Safety Data Sheet-MSDS) bo‘lishi kerak.
MSDS maxsulotini ishlab chiqarish xaqidagi batafsil ma’lumotlarni, remda joylashgan xavfli narsalar xaqida yong‘in va portlash xavfining fizik xususiyatlari xaqida; sog‘liqa zararli(avfli) narsalar xaqida; boshqa moddalar bilan tez reaktsiyaga kirishadigan moddalar xaqidagi ma’lumotlar; ishlatish va idishdan bo‘shatish xaqidagi ma’lumotlar, shu bilan birga, bu unsurlarni ishlatish jarayonida amal qilish kerak bo‘lgan maxsus himoya va extiyotkorlik choralari xaqida batafsil malumotlarni o‘z ichiga oladi. Kimyoviy unsurlar yoki materiallarni buyurtirganda xar doim ularning MSDS yo‘rinomasini talab qiling. Bundan tashqari bu yo‘rinomalar tashqi sharoitlarda ishlaganda xam xar doim qo‘l ostida bo‘lishi kerak.
Optik tola bilan ishlash joylarida eyish va ichishni taqiqlash kerak. Bularni, yaxshisi, maxsus uzoqlashtirilgan joylarda xar doim tola va ximikatlar bilan ishlaganda qo‘lni yuvishni unutmasdan bajarish kerak. Ish joyidagi xavfsizlik qoidalarining qanchalik ko‘pligiga qaramay, ularni erinmasdan bajargandagina ular effektiv xisoblanadi. Xavfsizlik bilan bog‘liq muammoni xosil ilish uchun bittagina odam etarli, va uni bitta odam to‘xtata oladi.
“Lazer”-so‘zi optik kvant generatorining keng tarqalgan nomi bo‘lib . ingliz tilida bunday generatio nomini bosh xarflardan olingan – Light Amplication dy stimulated Emission of radiation “majburiy nurlanish yaratish xisobiga yorug‘likning kuchayishi”ni anglatadi.
Lazerdan foydalanganda xizmat ko‘rsatuvchi shaxsga bir qator xafli omillar ya’ni lazer nurlanish ta’sir qilish mumkin. Birlamchi va ikkilamchi (aks etgan) nurlanishlarni ko‘z va teriga zarar etkazishga ko‘ra standartga muvofiq lazerlar 4 sinfga bo‘linadi.

1. 
   sinfiga va teriga xavfsiz bo‘lgan lazerlar kiradi.
   
2. 
   sinfiga to‘g‘ri va oynadan chiqish nurlanish aks etgan nurlanish faqat ko‘zga ta’sir etuvchi lazer kiradi.
   
3. 
   sinfdagi lazerlar to‘qri oynadan dimffizion aks ettiruvchi yuzadan 10 schm oraliqda diffizion aks etgan nurlanishlarni ko‘zga xavfli ta’sir bilan xarakterlanadi.
   

Diffizion aks ettiruvchi yuzadan 10 sm oraliqda diffizion aks ettiruvchi nurlanish teriga xavfli ta’sir etadigan lazerlar 4- sinfga ta’luqlidir.
Kondensator batereyalarini tok bilan ta’minlovchi zaryad qurilmalarida yuqori kuchlanishni mavjudligi elektr toki o‘tish xavfini ko‘rsatadi.
Qachonki lazerlarni ta’minoti 10 kV dan yuqori kuchlanishda amalga oshirilsa rengen nurlanishi vijudga kelishi mumkin.
TOAL qurilish va ekspluatatsiyasi lazerli nur taratuvchi sifatida turli yarim o‘tkazgichli ilmiy-neonli va boshqa turdagi moslamalar ishlatiladi. Lazer nurlaridan inson organizm a’zolarida birlamchi va ikkilamchi biologik o‘zgarishlar mumkin. Ta’sir etish darajasi: nurlanish intensivligidan, ta’sir davomatidan to‘lin uzunligidan, inson tanasini ta’sirchanlik darajasiga bog‘liqdir. Lazerni generatsiya nurlanish darajasidan, uni 4 ta sinfga bo‘lish mumkin:

1. 
   Inson tanasiga xavf tug‘dirmaydi. (zerkalno otrojenie)
   
2. 
   Ko‘zga to‘ridan to‘ri yoki ko‘zgudan aks nurlanishdan xavf tudiradi.
   
3. 
   Ko‘zga to‘ridan to‘ri, ko‘zgudan aks nurlanishdan xavf borligi.
   
4. 
   Inson tanasiga (ko‘ziga) diffuzli aytishlardan 10 sm oraliqda xavftug‘diradi.
   

Lazer nurlanishni biologik ta’siri nurlanish quvvati, to‘lqin uzunligi, impuls xarakteri, impulslar ketma-ketligi chastota nurlanganlik davomiyligi nurlantiruvchi yuzani o‘lchamlari nurlantiradigan to‘qimalarni anotolik va funktsional xususiyatlariga bog‘liq.
Lazer nurlanishni uzluksiz tezlik ta’siri odatdagi qizish bilan ko‘pgina umumiylikka ega. Impuls rejimida ishlaydigan. Lazerlarda ba’zi xususiyatlar mavjud. Impuls lazer nurlanish ta’sirida nurlangan to‘qimalarda bosim to‘saddan tez oshadi zarb to‘lqini vijudga keladi va nixoyat to‘qima mexanik shikastlanadi. Maxalliy ta’siri turli organlar –ko‘z terini shikastlanishida nomoyon bo‘lishi mumkin.
Ko‘zning optik muxiti 0.4 mkm dan 1.4 mkm gacha oralig‘dagi nurlanishni o‘tkazadi. Rubin, geliy-neon lazerlarining nurlanishlari ko‘zning optik muxiti orqali deyarli o‘zgarishsiz o‘tib uning nixoyatda sezgir qismlari to‘rlarda qobig‘ini deyarli to‘li egallaydi.
Lazer nurlanishini ko‘zni bosha elementlarida qisman tomirli qobig‘ida xam darajada yutilishi mumkin. Faqatgina lazerni to‘qri tuzilishidan xam ko‘z shikastlanishi mumkin.
Lazer nurlanishi terini shkastlanish darajasi faqatgina nurlanish parametrlariga emas balki terini pigmentaulyasiga va qon aylanishiga xam bog‘liq pigmentli terilar (masalan tug‘ma dog‘lar) lazer nurlanishi to‘liq teriga nisbatan ko‘proq yutadi. Biroq pigmentauiyani yo‘g‘ligi lazer nurlarini olib keladi natijada shikastlanish yuqoriroq xarakteriga ega bo‘lishi mumkin. Lazer nurlanishni organizmga ta’siri shuningdek lazer nurlanish parametiriga xam bog‘liq. Bunda markaziy tizimi va yurak-qon tomiri tizimlari (tomir distomiyasi miyada qon aylanishi buzilishi qonni bioximik tarkibi o‘zgarishi) doomiyatigafunktsional buzilishlar bo‘lishi mumkin.
Lazerlardan foydalanish qoydalarida va sanitar normalarda muguz parda ko‘z to‘r pardasi va teri uchun chegaraviy mumkin bo‘lgan nurlanish satxlari o‘rnatilgan. Monoimpulsli va uzluksiz lazer nurlanishlarni chegaraviy ruxsat etilgan (mumkin bo‘lgan) sathi sifatida to‘lqin uzunligini λ xisobga olgan xolda biologik effektlarni chiqarmaydigan minimal energetik ekspozlumyalar qabul qilingan λ=0.308 mkm to‘lqin uzunlikli uzluksiz lazer nurlanish uchun ish ^{nuri mabaynida ko‘z va terini nurlanishda chegaraviy ruxsat (CRE) sathi. W}CRE^=10-4Dj/sm2 bo‘ladi.
Turli parametrli lazer nurlanishini inson organizmini bir joyiga bir vatning o‘zida ta’siri ^{natijasida biologik effektlar yig‘indisi shartida lazer nurlanishi W}E ^{sathini chegaraviy ruxsat} etilgan sath qiymatiga nisbati oshmasligi kerak .

^W1^/WCRE1^+W2^/WCRE2^+…….+Wn^/WCREn  1
(7.1).

0.4-1.4 to‘lqin uzunligi diapozonida nurlanish manbaini burchak o‘lchamini yoki to‘r parda dog‘ni nurlanish diametri va qorachiq diometri to‘g‘rilovchi koeffitsent sifatida qo‘shimcha xisobga olinadi.

Davriy impulsli nurlanishda agar bir impulsni nurlanish davomiyligi 0.25 s dan kam bo‘lsa chegaraviy ruxsat etilgan satxi impulslarni takrorlanishi chastotasi va impuls seriyalari ta’siri davomiyligi xisobga olgan holda anilanadi.

7.4 - jadval

Lazerning xavfli ta’sir darajasi

	Birlamchi biologik effekti		Ikkilamchi biologik effekti
	To‘li n uzun lik, mkm	Generatsiyalanganlazerenergiyasiniva qtdavomidata’siriDJ (Ee)	To‘l qin uzun lik, mkm	Generatsiyalanganlazerenergiyasiniva qtdavomidata’siriDJ (Ee)
1	0,2∙0 ,4 1,4 dan katta	Ee<0,8 d^2	0,4 – 0,75	^Ee^<^4,8∙10-4 PnB
	0,4 – 1,4	Ee <7,7∙10^-5.t.
2	0,4 – 1,4	7,7∙10^-5< Ee < 3,2∙10^2 n	0,4 – 0,75	^4,8∙10-4PnB^< 102 PnB
3	0,2 – 0,4	0,8 d^22	0,4 – 0,75	^Ee^>^102^PnB
	0,4 – 1,4	3,2∙10^2n 2
4	0,2 dan katta	Ee>10^2	-	-

Ishchipersonallarninurlanishdansaqlashdaquyidagiusullarqo‘llaniladi:

• 
  Ogoxlantiruvchi signalizatsiyalarni yoqilishi;
  
• 
  Pasaytirilgan quvvatda ishlash;
  
• 
  Distansion boshqaruv;
  
• 
  Ish rejimini (tartibini) tanlash;
  
• 
  Ekranlashtirishlar.
  

Ishchi xodimlarni lazer nurlaridan saqlashni ta’minlashda, faqat maxsus jixozlangan xonalarda bajarish mumkin. Bundadevolpotolokvaboshapredmetlar (maxsusasboblardantashari) aksqaytargichliyuzasibo‘lmasligikerak. Hamma lazerlar lazer xavfligi bo‘lgan belgilar bilan markirovka qilingan bo‘lishi kerak. Elektromagnit maydonni va nurning tarqatish darajalarini xar doim o‘lchash ishlari mexnat muxofazasini tashkillashini bajarishda zarur bo‘lgan choralaridan biridir.

5.