Kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi toshkent axborot texnologiyalari universiteti qarshi filiali

Seriyali DCE va seriyali DTE
– Internet aloqasi uchun ketma-ket portlar orqali ulanish. 
Bunday ulanishni sozlaash uchun DCE-qurilma tarafida sinxronizatsiyani o‗rnatish lozim. DCE 
tamonini portni yonidagi kichkina "chasov" ikonkasi bo‗yicha aniqlash mumkin. 

---

238 
Grafik menyu.
1.6-rasmda gafik menyu keltirilgan. 
1.6-rasm. Grafik menyu 
Ushbu rasmda chapdan o‗ngga: 
Select
uskunasi Esc tugmasi bilan faollashtirish mumkin. U bitta yoki ko‗proq 
ob‘ektlarni, keyinchalik ularni ko‗chirish, nusqa olish yoki o‗chirish uchun belgilab olish uchun 
ishlatiladi. 
Move Layout
uskunasi tarmoqning katta loyihalarini ko‗rib chiqish uchun ishlatiladi. 
Place Note
uskunasi loyihaning ishchi maydoniga matn qo‗shadi. 
Delete
uskunasi belgilangan ob‘ekt yoki ob‘ektlar guruhini o‗chiradi. 
Inspect
uskunasi qurilmaning tipiga bog‗liq holda jadvallar (ARP, NAT, 
marshrutizatsiya jadvallari va boshqalar) mazunini ko‗rish imkonini beradi. 
Drawapolygon
uskunasi to‗g‗rito‗rtburchaklar, ellipslar, chiziqlar chizish va ularning 
ranglarini bo‗yash imkonini beradi. 
Resize Shape
uskunasi chizilgan ob‘ektlar (to‗rtburchaklar va aylanalar) o‗lchamlarini 
o‗zgartirish uchun mo‗ljallangan. 
3. VAZIFA 
Ushbu misolda biz Packet Tracer (CPT) dasturiy simulyatori yordamida konsentrator 
bazasida yulduz topologiyali tarmoq quramiz va ushbu dasturda yangi ishlarning misollarini 
ko‗ramiz. 
1.7-rasm. Konsentrator bazasida yulduz topologiyali tarmoqni modellashtirish 

---

239 
Ishchi maydonda tarmoq tugunlarini o‗rnatamiz. Hub‘s (Konsentrator) qurilmalar tipini 
tanlaymiz. ―Ushbu tipdagi qurilmalar ro‗yxati‖ menyusidan aniq konsentrator – Hub-PT ni 
tanlaymiz va sichqoncha bilan dasturning ishchi maydoniga tortamiz. Keyin End Devices 
qurilmalar tipini tanlaymiz va qo‗shimcha menyudan PC-PT stol kompyuterini tanlaymiz hamda 
uni sichqoncha bilan dasturning ishchi maydoniga tortamiz. Shunday qilib, yana uchta 
kompyuter va bitta serverni o‗rnatamiz. Kompyuterlar va serverni konsentratorga ulash uchun 
qurilmalarning yangi tipi Connections ni tanlaymiz, keyin (медный прямой) kabel tipini 
tanlaymiz. Kompyuter tarmoq kartasini Hub-a porti bilan ulash uchun zaruriy kompyuter bo‗ylab 
sichqonchaning chap tugmasini bosish kerak. Ochilgan grafik menyudan FastEthernet0 porti 
tanlanadi va ShK dan konsentratorga kabel tortiladi, bu yerda menyudan konsentratorning 
istalgan bo‗sh Fast Ethernet porti tanlanadi. Bu holda har doim quyidagi qoidaga amal qilish 
tavsiya etiladi: server uchun 0-portni, PC1 uchun 1-portni, PC2 uchun 2-portni va hakozo 
tanlaymiz. Tarmoq tugunlariga IP adres va maskalarni beramiz. Buning uchun sichqonchani ikki 
marta bosish orqali zaruriy kompyuterni ochami, keyin Config (Konfiguratsiya)- Interface 
(Interfeys)- FastEthetnet0. IP Configuration parametrlar guruhida Static kalit faollashtirilishi 
zarur, IP Address maydonida kompyuterning IP-adresi kiritiladi, maska avtomatik ravishda 
paydo bo‗ladi. Port status – On (Vkl). 
Eslatmalarni hosil qilish uskunasi Place Note. Eslatmalarni hosil qilish uskunasidan Place 
Note (N tugmasi) foydalanib barcha qurilmalarning IP larini, hamda ishchi maydonning yuqori 
qismiga layihamizning nomini ―Izucheniye topologii zvezda‖ (Yulduz topologiyasini o‗rganish) 
yozamiz 
(1.8-rasm). 
1.8-rasm. Place Note uskunasidan foydalanish 
Maslahat. IP adreslarni Config (Konfiguratsiya) oynasidan nuqalash kerak. Bunda Place 

---

240 
Note uskunasi faollashtiriladi. Eslatmalar bilan ishchi maydonni haddan tashqari to‗ldirib 
tashlamaslik uchun qurilmalar tiplari belgilarini (yorliqlarini) olib tashlaymiz: Packet Tracer 
oynasining yuqori qismidagi Options menyusini ochamiz, keyin ochilayatgan ro‗yxatdan 
Preferens punktini tanlaymiz, hamdda dialog oynasidan Show device model label belgisini olib 
tashlaymiz 
(1.9-rasm). 
1.9-rasm. Show device model labels bayroqchasini olib tashlash 
Tarmoqning ishlashini sinab ko‗rish uchun biz kompyuterdan boshqa SHK ga test ping 
signalini jo‗natamiz va Simulation rejimini yoqamiz. Event list oynasida Edit filters tugmasi 
yordamida dastlab barcha turdagi signallardan filtrlarni tozalaymiz, keyin nazorat signali tipini 
o‗rnatamiz: faqat ICMP. Keyin Event list oynasini yopamiz (1.10-rasm). 
1.10-расм. Event list tugmasi 
Oynaning o‗ng tarafidagi grafik menyudan (simple PDU)
ni tanlaymiz va sichqonchani bosamiz, uni SHK ga o‗rnatamiz – signal manbasini 
(masalan, PC3) tanlaymiz, va keyin belgilangan tugunga (bu server ham bo‗lishi mumkin). 
tugmasini bosish orqali PDU paket harakatini qadamma-qadam kuzatamiz 
(1.11-rasm).
1.11-rasm. Pakentning tarmoq bo‗ylab muvaffaqiyatli o‗tishi 

---

241 
PDU – OSI modelining har xil darajalarida maʼlumotlar fragmentlarining umumiy 
nomlanishi: Ethernet kadr, ip-paket, udp-datagramma, tcp-segment va hakozo.