Kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi toshkent axborot texnologiyalari universiteti qarshi filiali

ISDN технологиясини
(Integrated Services Digital Network - интеграциялашган 

---

71 
хизматларга эга рақамли тармоқ) яратишнинг мақсади бутун дунѐ бўйлаб телефон 
тармоғини яратиш эди, бу телефон тармоғининг ўрнини босиши керак эди ва тенг 
даражада кенг тарқалган ва миллионлаб фойдаланувчиларга турли хил хизматларни, 
телефон ва бошқа хизматларни тақдим қилиши керак эди, маълумотлар узатиш, 
Телевизион дастурларни ISDN орқали узатишга йўл қўйилмади, оммавий 
фойдаланувчилар учун ўтказиш қобилиятини 128 кбит/с ва корпоратив фойдаланувчилар 
учун 2 Мбит/с чеклаш тўғрисида қарор қабул қилинди. 
Кўп сабабларга кўра ISDN ни амалга ошириш жуда секин эди. ISDN тарқалишидаги 
асосий тўсиқ миллионлаб абонентлар сонини модернизациялашни талаб қилувчи рақамли 
абонентларни (Digital Subscriber Line, DSL) ташкил этиш зарурати эди. Натижада, 80-
йилларда бошланган жараѐн ўн йилдан ортиқ давом этди, шу сабабли 90-йилларда ISDN 
абонентларининг уйларида фойдаланувчиларнинг уйларида пайдо бўлганда, ушбу тармоқ 
хизматлари шунчаки эскирган эди. 128 кбит/с тезлиги ўша пайтда кўплаб 
фойдаланувчилар учун етарли эмас эди ва 2 Мбит/с тезликда бўлган хизматлар жуда 
қиммат эди. Натижада, ISDN камроқ ва камроқ ишлатиладиган кам технологияси бўлиб 
қолди. 
ISDN тармоғининг асосий тезлиги DS -0 канал тезлиги, яъни 64 кбит/с. Ушбу тезлик 
овозли кодлашнинг энг оддий усули - РCМ томонидан бошқарилади, гарчи дифференциал 
кодлаш овозни 32 ѐки 16 Кбит/с тезликда бир хил сифат билан юбориш имконини беради. 
ISDN асосидаги асл ғоялардан бири бу каналлар ва пакетларни улаш тамойиллари. 
•
Шу билан бирга, ISDN-нинг бир қисми сифатида ишлайдиган пакетли коммутация 
тармоғи фақат хизмат функцияларини бажаради - унинг ѐрдами билан сигнал 
протоколлари узатилади. Аммо асосий маълумотлар, яъни овознинг ўзи ҳали ҳам 
каналлар коммутацияси орқали узатилади. Функцияларни бундай ажратишда мутлақо 
тушунарли мантиқ мавжуд - қўнғироқ қилган абонентлар ҳақидаги хабарлар 
пулсацияланувчи трафикни ташкил қилади, шунинг учун уни пакетли тармоқ орқали 
узатиш янада самаралидир. 
•
ISDN абонентининг интерфейси учта турдаги каналларга асосланган: B, D ва Н. 
•
В туридаги каналлар фойдаланувчи маълумотларини узатади (рақамли овоз, компьютер 
маълумотлари ѐки овоз ва маълумотлар аралашмаси). В туридаги каналлар доимий 
уланишларга эга бўлиши мумкин, шунингдек оддий телефон тармоғининг канал 
уланишларига тенг келадиган ярим доимий уланишларни ҳосил қилиши мумкин. 
•
D туридаги канал - бу 16 ѐки 64 кбит/с тезликда сигнал маълумотларини узатувчи хизмат 
кўрсатиш тармоғига пакетли уланиш тармоғи. В туридаги тармоқ каналлари тармоқ 
коммутаторлари орқали узатиладиган манзил маълумотларини узатиш D каналининг 
асосий вазифаси бўлиб, унинг бошқа вазифаси фойдаланувчи маълумотлари учун паст 
тезликли пакетли коммутация қилинган тармоқ хизматини таъминлашдир. Одатда, ушбу 
хизмат тармоқ томонидан D туридаги каналлар асосий функциядан озод бўлганда амалга 
оширилади. 
ISDN фойдаланувчи интерфейси бу маълум бир турдаги ва маълум тезликка эга мантиқий 
каналлар тўплами. ISDN тармоғи фойдаланувчи интерфейсининг икки турини қўллаб-
қувватлайди: дастлабки (Basic Rate Interface, BRI) ва маълумотларнинг бирламчи (Primary 
Rate Interface, PRI) ставкалари билан. 
•
ISDN бошланғич интерфейси (BRI) фойдаланувчига маълумотларни узатиш учун иккита 
64 Кбит/с канални (В туридаги каналлар) ва бошқарув маълумотларини узатиш учун битта 

---

72 
16 Кбит/с канални (D канали) беради. ISDN технологиясини ишлаб чиқувчиларнинг 
таъкидлашича, фойдаланувчи бир турдаги В каналидан рақамли телефонни улашда, 
иккинчиси эса компьютерни улашда фойдаланиши мумкин. 
•
ISDN Бошланғич интерфейси (PRI) тармоқ ўтказиш қобилиятини оширишга бўлган 
талабларга эга фойдаланувчилар учун мўлжалланган. У 2,048 Мбит/с (Европа версияси) 
ѐки 1,544 Мбит/с (Америка версияси) тезликни таъминлайди.
•
Аналог телефон тармоқларидан сезиларли фарқларга қарамай, ISDN тармоқлари 
масофадан уланишни ташкил қилишда аналог телефон тармоқлари каби, яъни коммутация 
канали узатиладиган тармоқлар каби ишлатилади, лекин фақат юқори тезликда. Бундан 
ташқари, рақамли каналларнинг сифати аналогларга қараганда анча юқори ва шунинг 
учун бузилган кадрлар улуши анча паст ва фойдали маълумотлар тезлиги анча юқори.
•
Одатда, BRI интерфейси шахсий компьютерларни ѐки уй фойдаланувчиларининг кичик 
маҳаллий тармоқларини улаш учун алоқа ускуналарида ишлатилади ва PRI интерфейси 
маршрутизатор ѐрдамида ўрта тармоққа уланиш учун ишлатилади.